Λοιπόν; Ήσουν κι εσύ από τα παιδάκια που στα παραμύθια θαύμαζες πάντα την καλή νεράιδα με το μαγικό ραβδάκι; Ή μήπως κατά βάθος έβρισκες και εξακολουθείς να βρίσκεις κάτι εξαιρετικά γοητευτικό στη μαυροντυμένη μάγισσα με το μυτερό καπέλο;
Έχεις σκεφτεί, όμως, ποτέ ότι η καλή νεράιδα και η κακή μάγισσα, που τόσο διακριτούς ρόλους φαίνεται ότι έχουν στα αγαπημένα παραμύθια, μπορεί στην αληθινή ζωή να είναι απλά οι δύο διαφορετικές πλευρές του χαρακτήρα σου; Γιατί ναι, είναι αλήθεια. Υπάρχει ένα σκοτεινό κομμάτι μέσα σε κάθε άνθρωπο, ακόμα και σε εσένα. Φαντάζομαι ότι το γνωρίζεις αυτό. Πόσο σκοτεινό όμως;
Ο Αντώνης Τουμανίδης, συγγραφέας του bestseller Εφιάλτες & Παραμύθια, αγαπά τα σκοτεινά παραμύθια για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Επειδή του αρέσει να ρίχνει φως στις πιο σκοτεινές πλευρές ακόμα και των πιο φαινομενικά αθώων ηρώων. Με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Η Αληθινή Ιστορία του Πινόκιο», η οποία πρόκειται να μεταφερθεί σύντομα στον κινηματογράφο σε μια διεθνή παραγωγή, μιλήσαμε για όλη την αλήθεια που υπάρχει στα παραμύθια. Ιδιαίτερα στη σκοτεινή τους πλευρά.
Προτιμάς να γράφεις βιβλία… θρίλερ. Γιατί;
Είναι πιστεύω θέμα ισορροπιών. Όπως υπάρχουν συγγραφείς που καταγράφουν τη φωτεινή πλευρά της ζωής, πρέπει να υπάρχουν και συγγραφείς που βρίσκονται στην αντίπερα όχθη και συνδιαλέγονται με το σκοτάδι. Επιπλέον, το να προκαλείς στο κοινό το αίσθημα του φόβου, από μόνο του είναι μια πρόκληση. Το αναγνωστικό κοινό βιώνει ένα δυνατό αίσθημα με απόλυτη ασφάλεια, μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου.
Ένα παραμύθι, ακόμα και σκοτεινό, δεν θα έπρεπε να ακολουθεί τον κανόνα του “happy end”;
Τα παραμύθια, τουλάχιστον στο παρελθόν, δεν είχαν τη μορφή με την οποία τα γνωρίζουμε. Και πρωτίστως δεν τελείωναν πάντα με τη φράση Και ζήσαν αυτοί καλά… Το κακό συχνά θριάμβευε.
Τα παραμύθια δηλαδή στο παρελθόν είχαν κακό τέλος; Για ποιο λόγο;
Ο ίδιος ο J. R. R. Tolkien αναφέρει πως το να συνδέσουμε το φανταστικό, και κατ’ επέκταση το παραμύθι, αποκλειστικά με την παιδική ηλικία είναι σαν να πιστεύουμε πως τα παιδιά δεν ανήκουν στο ανθρώπινο είδος, αλλά είναι κάτι ξεχωριστό. Στο παρελθόν, λοιπόν, τα παραμύθια απευθύνονταν σε όλους ανεξαιρέτως και είχαν ενίοτε κακό ή διφορούμενο τέλος. Απευθύνονταν στους ενήλικες, ως μια σημαντική μορφή ψυχαγωγίας και πιθανόν ψυχανάλυσης, αλλά και στα παιδιά, τα οποία προετοίμαζαν για την ενήλικη ζωή διδάσκοντάς τους πως ο κόσμος δεν είναι ονειρικά πλασμένος και πως υπάρχει πάντα ένας δράκος να παραμονεύει, που μερικές φορές νικάει κιόλας.
Πώς ακριβώς μπορούν να ερμηνευτούν τα παραμύθια σε βαθιά ψυχολογικό επίπεδο;
Τα παραμύθια μπορούν να λειτουργούν με δύο τρόπους: είτε καθαρά ψυχαγωγικά, είτε συμβολικά. Μπορούν να λειτουργούν μεμονωμένα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αλλά και συνδυαστικά. Στη δεύτερη περίπτωση, η ερμηνεία τους ποικίλει από χώρα σε χώρα και από πολιτισμό σε πολιτισμό, γι’ αυτό και παρατηρείται μια ποικιλία εκδοχών τους. Θα σου δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβεις. Το γνωστό παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας θα μπορούσε να μεταδίδει ένα απλό μήνυμα για το πώς και γιατί δεν πρέπει ένα παιδί να εμπιστεύεται αγνώστους. Θα ταίριαζε ιδιαίτερα στα παιδιά που ξεκινούν να διανύουν κάποιες αποστάσεις μόνα τους, όπως να πάνε σχολείο χωρίς τη συνοδεία γονέα. Μπορεί όμως να συνδεθεί και με βαθύτερη ψυχολογική ανάλυση. Η κόκκινη μπέρτα στην Κοκκινοσκουφίτσα μπορεί να συμβολίζει το αίμα της εμμήνου ρύσεως και η συνάντηση με τον Κακό Λύκο το πέρασμα στην ενηλικίωση. Από την άλλη ο συμβολισμός του αίματος μπορεί να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Το αίμα είναι η απώλεια της αθωότητας, αλλά και η θυσία που πρέπει να γίνει για την εξέλιξη του χαρακτήρα υπαρξιακά.
Τα παραμύθια επομένως σε παλαιότερες εποχές ήταν ένας τρόπος να ειπωθούν και να περαστούν μηνύματα για τη σκοτεινή πλευρά της ζωής και των ανθρώπων, ακόμα και των φαινομενικά “καλών ανθρώπων”. Μπορούμε επομένως και σήμερα να τα δούμε με άλλο μάτι;
Μπορούμε. Με τα χρόνια τα παραμύθια μεταλλάχθηκαν (και ουδόλως εξελίχθηκαν). Απευθύνονται ως επί το πλείστον σε παιδιά. Κάποια παιδιά έχουν αγάπη για το φανταστικό, κάποια όχι. Κάποιοι ενήλικες κουβαλάνε αυτή την αγάπη μαζί τους για πάντα. Και κάτι ξυπνάει μέσα τους, όταν ακούνε το Μια φορά και έναν καιρό… Σε αυτούς τους ενήλικες απευθύνομαι με τα παραμύθια μου, στα οποία όμως δίνω πίσω τη μεσαιωνική σκοτεινή υπόσταση που έχασαν με τα χρόνια και τα παρουσιάζω ξανά με μία όμως εντελώς διαφορετική και νέα προσέγγιση.
Τα παραμύθια ήταν πάντα ένας τρόπος να δραπετεύω και να έρχομαι σε επαφή με τη μαγεία. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ έχουμε ανάγκη τους παραμυθάδες και τη μαγεία τους!
Για τις ψυχολογικές προεκτάσεις, στις οποίες αναφέρεσαι στο βιβλίο σου, έχεις συμβουλευτεί ψυχολόγους;
Η έρευνα είναι απαραίτητο εργαλείο κάθε συγγραφέα. Ναι, έχω συμβουλευτεί ψυχολόγους, κυρίως ως προς το θέμα της εκδήλωσης ακραίων συναισθημάτων, αλλά και ως προς τις ανθρώπινες φοβίες. Ειδικά ως προς το τελευταίο, η έρευνα μου ήταν ενδελεχής, αφού άλλωστε στα κείμενα μου «παίζω» με αυτές. Από εκεί και πέρα είναι απαραίτητη η βιβλιογραφική έρευνα και η αναζήτηση συμβουλευτικών πηγών.
Πώς έχεις εξελίξει τη δική σου ιστορία στο βιβλίο σου, παρουσιάζοντας τη σκοτεινή πλευρά του όποιου Πινόκιο;
Ο Πινόκιο στο κλασικό παραμύθι είναι μια ξύλινη μαριονέτα σκαλισμένη από έναν ηλικιωμένο που ονομάζεται Τζεπέτο. Ζωντανή, από την αρχή του βιβλίου, η μαριονέτα πρέπει να μάθει πώς να είναι γενναιόδωρη με σκληρό τρόπο. Το δίδαγμα του κλασικού παραμυθιού είναι ότι «τα αγόρια που αγαπούν και φροντίζουν τους γονείς τους, όταν είναι ηλικιωμένοι και άρρωστοι, αξίζουν επαίνου, ακόμα κι αν ενίοτε τα ίδια δεν είναι πρότυπα υπακοής και καλής συμπεριφοράς».
Στη δική μου ιστορία ένας δολοφόνος κατά συρροή με το ψευδώνυμο Τζεπέτο τρομοκρατεί τη Νέα Υόρκη, μεταμορφώνοντας τα θύματά του σε ανθρώπινες μαριονέτες. Ο ντετέκτιβ Καρλ Μπίκλερ θα ανακαλύψει ένα βιβλίο με τον τίτλο «Η Αληθινή Ιστορία του Πινόκιο» και θα διαπιστώσει πως το κλασικό παραμύθι είναι αληθινό και γραμμένο με αίμα. Η δική μου μαριονέτα δεν είναι απλά ανυπάκουη ή σκανδαλιάρα. Είναι σκοτεινή και εκδικητική. Εκδικείται την ίδια την ανθρωπότητα… Η Αληθινή Ιστορία του Πινόκιο είναι ένα σκοτεινό παραμύθι για τον δεσμό ανάμεσα σε έναν πατέρα και το γιο του, μια μαριονέτα η οποία το μόνο που ήθελε ήταν να γίνει ένα αληθινό αγόρι.
Αγαπάς να ρίχνεις φως στα σκοτεινά κομμάτια των ηρώων σου. Να υποθέσω ότι φταίει ότι είσαι Σκορπιός ή απλά έχεις μια έλξη προς τη σκοτεινή πλευρά της ψυχοσύνθεσής μας;
Μάλλον είναι ένας συνδυασμός και των δύο. Από την άλλη, δεν μπορεί να υπάρξει το φως χωρίς το σκοτάδι. Άλλωστε στην ιστορία της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου οι «σκοτεινοί» χαρακτήρες είναι αυτοί που προσελκύουν πάντα το ενδιαφέρον (και ας νικάει στο τέλος το «καλό»).
Τι πιστεύεις ότι είναι καλύτερο να κάνουμε τα σκοτεινά μας κομμάτια; Να τα αγκαλιάσουμε; Να τα απορρίψουμε; Να τα κρατήσουμε κρυμμένα στο μπαούλο ή να τα κάνουμε βιβλίο όπως… εσύ;
Εγώ τουλάχιστον τα κάνω βιβλίο… Επί της ουσίας τα κρατάμε από το ένα χέρι (ενώ με το άλλο κρατάμε τα φωτεινά) και προχωράμε μπροστά. Τα αποδεχόμαστε σαν συνοδοιπόρους, δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Δεν μπορούμε να σκοτώσουμε κάτι το οποίο είναι αναπόσπαστο κομμάτι μας. Θα μπορούσαμε ίσως να το ακρωτηριάσουμε, αλλά τότε θα χαθεί το «όλον».
Ποιο είναι το δικό σου σκοτεινό κομμάτι που θα τολμούσες να μοιραστείς ανοιχτά μαζί μας;
Φοβάμαι. Και φοβάμαι ένα πράγμα. Τον φόβο τον ίδιο. Μπορεί να λειτουργήσει σωτήρια μερικές φορές. Αλλά όταν κυριαρχεί, δρα αλλοτριωτικά και ενίοτε καταστροφικά.
Πώς ήταν η σχέση με τον δικό σου πατέρα;
Μέχρι σήμερα είναι πολύ καλή και ισορροπημένη.
Δεν έχεις δηλαδή τίποτα “δύσκολο” να αναφέρεις στη σχέση σου με αυτόν; Ή δε θέλεις;
Νομίζω πως όλα είναι δύσκολα στις ανθρώπινες σχέσεις, σε οποιαδήποτε μορφή τους. Το θέμα είναι αν αντέχεις να ξεπεράσεις τις δυσκολίες. Ακόμη κι αν έχω συγκρουστεί, που έχει συμβεί, με τον πατέρα μου είναι καθαρά απόρροια της αγάπης. Και για να είμαι ειλικρινής, ο «δύσκολος» στη μεταξύ μας σχέση μάλλον ήμουν εγώ.
Ποιους θεωρείς μαριονέτες στην αληθινή ζωή;
Όλους μας ανεξαιρέτως. Είναι τραγικό βέβαια, πως ακόμα και αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους μαριονετίστες είναι τελικά μαριονέτες κάποιων άλλων. Μιλάμε για έναν αέναο κύκλο.
Είσαι μπαμπάς; Αν όχι, θα ήθελες να γίνεις; Και τι είδους μπαμπάς πιστεύεις ότι θα ήσουν;
Δεν είμαι, αλλά θα ήθελα να γίνω. Αν και πιστεύω ακράδαντα πως δεν είναι ο προορισμός όλων των ανθρώπων να γίνουν γονείς. Αν γινόμουν πάντως μπαμπάς, θα ήθελα να γίνω ένας μπαμπάς που να διαβάζει παραμύθια στα παιδιά του…
Όταν ήσουν μικρός, σου άρεσαν τα παραμύθια; Ποιος σου τα διάβαζε;
Μου άρεσαν τα παραμύθια αλλά γενικότερα μου άρεσαν τα βιβλία. Μου διάβαζε η μητέρα μου. Αλλά από ένα σημείο και μετά διάβαζα μόνος μου και συνέχεια. Γιατί απλά ήθελα όλο και περισσότερα. Τα παραμύθια ήταν πάντα ένας τρόπος να δραπετεύω και να έρχομαι σε επαφή με τη μαγεία. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ έχουμε ανάγκη τους παραμυθάδες και τη μαγεία τους!
Ποιο είναι το επόμενό σου βιβλίο;
Αυτήν την περίοδο δουλεύω στο Εφιάλτες & Παραμύθια 2, ενώ στα αγγλικά ετοιμάζω τη συνέχεια της Αληθινής Ιστορίας του Πινόκιο, με προσωρινό τίτλο The True Story of Pinocchio 2: Bloodline. Ταυτόχρονα ολοκληρώνεται η σεναριακή διασκευή της Secta.
Ο Αντώνης Τουμανίδης είναι συγγραφέας του bestseller Εφιάλτες & Παραμύθια (Εκδόσεις Anubis). Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης και Αρχαιολογία στα Ιωάννινα και Τεχνοκριτική, Θρησκειολογία και Κινηματογράφο στη Γαλλία και είναι μέλος της Ένωσης Συγγραφέων Αμερικής. Το τελευταίο του βιβλίο «Η Αληθινή Ιστορία του Πινόκιο» που περιλαμβάνεται στο Εφιάλτες & Παραμύθια, πρόκειται να μεταφερθεί σύντομα στον κινηματογράφο σε μια διεθνή παραγωγή. Το σενάριο έχει κερδίσει το βραβείο Καλύτερου Σεναρίου Φαντασίας για το 2018 στο Μεσογειακό Φεστιβάλ Κινηματογράφου (Medff), ενώ ήταν Επίσημη Επιλογή στο διαγωνιστικό τμήμα του Παγκόσμιου Φεστιβάλ του Ασιατικού Κινηματογραφικού Κέντρου το 2017 (AFC Global Fest) και στο UndergroundIndie Film Festival 2018 στην Αμερική.
Διάβασε ακόμα:
Γιώργος Δημόπουλος: Μπορείς “Να Γυρίσεις Σελίδα” Μ’ Ένα Βιβλίο