Πόσο σημαντικό είναι το ταξίδι της αυτογνωσίας και πώς αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τον εξωτερικό κόσμο, πέρα από τον εσωτερικό; Γιατί είναι σημαντικό να μιλάμε για όλα όσα μας απασχολούν και μας προβληματίζουν; Μπορεί μία γυναίκα να είναι επιχειρηματίας, επιτυχημένο στέλεχος και άνθρωπος και πόσο εφικτή είναι η ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική και επαγγελματική ζωή; Πόσο σημαντικές είναι η αποδοχή και η αίσθηση του ανήκειν; Μπορούμε να κάνουμε όνειρα σε κάθε ηλικία και πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε σε ατομικό επίπεδο την ενσυναίσθηση; Η Ελισάβετ Φιλιππούλη, συγγραφέας του βιβλίου «Οι Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα: Ιστορίες Επιβίωσης και Επιτυχίας», υποψήφιου στα φετινά Βραβεία Βιβλίου Public, στην κατηγορία «Ελληνικό Non Fiction», απαντά στις ερωτήσεις μας.
“Αν δεν βρούμε το θάρρος να εξερευνήσουμε αυτά που συμβαίνουν μέσα μας, δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε και να χειριστούμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας”. Πόσο σημαντικό θεωρείτε ότι είναι το ταξίδι της αυτογνωσίας και πώς αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τον εξωτερικό κόσμο, πέρα από τον εσωτερικό;
Ξεκινάμε το ταξίδι της ζωής μας με γνώσεις και ιδέες που κάποιοι άλλοι μας μαθαίνουν. Οι γονείς μας έχουν τις προσωπικές τους απόψεις και ιδέες χρωματισμένες από τα δικά τους βιώματα, στο σχολείο οι δάσκαλοι μας περνούν τη γνώση αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν μέσα από προσωπικά στερεότυπα, τα κοινωνικά περιβάλλοντα μέσα στα οποία σμιλεύεται η δημόσια εικόνα μας αλλά και η αυτό-αντίληψή μας υποφέρουν από τις δικές τους στρεβλώσεις και μυωπικές απόψεις, τις οποίες όμως μαθαίνουμε να αποδεχόμαστε ως επικρατούσες και άρα ‘σωστές’. Όμως πόσο κοντά στις πραγματικές μας ανάγκες, και στην μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα του συναισθηματικού κόσμου που έχει ο καθένας μας είναι αυτή η γνώση; Χειριζόμαστε τη ζωή, χτίζουμε ή αποδομούμε σχέσεις, σχεδιάζουμε το μέλλον πάνω σε τρόπους λειτουργίας που μας τους φόρεσαν ως ‘κουστούμι’. Στη διάρκεια της ζωής μας ανακαλύπτουμε ότι πολλά από αυτά που μας έμαθαν είναι αντιλήψεις που περνούν μέσα από το πρίσμα και τις εμπειρίες κάποιων άλλων. Τα μονοπάτια αυτά μπορεί να μας οδηγούν μακριά από τον πραγματικό μας εαυτό. Είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε κάθε τόσο μια επανεκτίμηση των απόψεων και των επιλογών μας, η αυτογνωσία είναι ένα συνεχές ταξίδι. Το να ανακαλύπτουμε τι πραγματικά γεμίζει την ψυχή μας μέσα σε μία σχέση, μέσα από μία καριέρα, και μέσα από τους διάφορους ρόλους στη ζωή, μας βοηθάει στην εσωτερική μας ισορροπία αλλά και στο να έχουμε βαθύτερη αντίληψη του κόσμου γύρω μας.
Πόσο σημαντικό είναι να μιλάμε για όλα όσα μας απασχολούν και μας προβληματίζουν; Λειτουργεί αυτός ο τρόπος σαν ένα είδος εξομολόγησης;
Πάρα πολύ σημαντικό. Γι’ αυτό και οι φιλίες, οι βαθιές αληθινές φιλίες είναι ανεκτίμητες. Χρειαζόμαστε κάποιον ο οποίος θα μας ακούσει με γενναιοδωρία ψυχής, όχι για να κρίνει, να κατακρίνει αλλά ούτε και για να μας χαϊδέψει τα αυτιά. Πολλές φορές τις απαντήσεις τις βρίσκουμε μόνοι μας, όπως και τις λύσεις. Η διαδικασία της εξομολόγησης όπως την ονομάζετε πολύ σωστά, είναι σα να αφήνεις το ποτάμι της ζωής σου να ξεχειλίσει ελεύθερο, να εκφράσει σκέψεις, συναισθήματα, να παρασύρει φόβους και ενοχές. Και εάν δεν υπάρχει αυτό το πρόσωπο για να ακούσει, τότε αρκεί και μόνο να μοιραστούμε την εξομολόγηση με τον ίδιο μας τον εαυτό. Σαν ένα είδος προσωπικής καταγραφής εμπειριών και συναισθημάτων, όπως έκαναν οι γυναίκες στο βιβλίο μου. Το να μεγαλώνουμε έχει ένα μεγάλο καλό. Αλλάζει η οπτική μας απέναντι στη ζωή και τους ανθρώπους και ανακαλύπτουμε πως υπάρχουν πολλές αποχρώσεις ανάμεσα στο άσπρο και στο μαύρο. Σε νεαρότερες ηλικίες τα βλέπουμε όλα πιο κάθετα. Κατηγορούμε πιο εύκολα τους γονείς μας ή τους άλλους γύρω μας, γιατί θεωρούμε δεδομένο ότι γνωρίζουν καλύτερα, ότι είναι πιο σοφοί και «άρα θα πρέπει οι επιλογές τους να είναι αλάνθαστες». Αποκτώντας περισσότερη τριβή με τη ζωή, συνειδητοποιούμε ότι δεν είναι έτσι και ότι πολλές φορές κάποιος μπορεί να έχει τις καλύτερες προθέσεις αλλά τα πράγματα να μην πάνε όπως περίμενε. Αυτοί είναι προβληματισμοί που ακουμπούν σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, είτε λέγεται παιδικό τραύμα, είτε προσωπικές και οικογενειακές τραγωδιες, είτε λάθος επιλογές σε προσωπικό επίπεδο ή επαγγελματικό επίπεδο. Όταν μπαίνουμε στην διαδικασία να επισκεφτούμε και πάλι αυτές τις διαδρομές κάνουμε καλύτερες επιλογές για το μέλλον.
Η γυναίκα έχει απέναντί της το κοινωνικό σύστημα, την πατριαρχική κληρονομιά και ένα οικογενειακό περιβάλλον που την πιέζει πολλαπλώς.
Μπορεί η γυναίκα να είναι επιχειρηματίας, επιτυχημένο στέλεχος και άνθρωπος;
Μπορεί αλλά φυσικά δεν έχει τη στήριξη που έχει ο άνδρας. Η γυναίκα έχει απέναντί της το κοινωνικό σύστημα, την πατριαρχική κληρονομιά και ένα οικογενειακό περιβάλλον που την πιέζει πολλαπλώς. Δεν γενικολογώ αλλά σε συντριπτικό βαθμό αυτή είναι η πραγματικότητα για τις γυναίκες. Θέλει πολλή επιθυμία, μεγάλη επιμονή και επίσης στοχοπροσήλωση για να ισορροπεί μια γυναίκα την προσωπική ζωή ως μητέρας, κόρης, συζύγου και την επαγγελματική της ως επιχειρηματία ή στελέχους.
Είναι εφικτή η ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική και επαγγελματική ζωή; Εσείς τι κάνετε για να την επιτύχετε; Πώς αποφορτίζεστε από τη δουλειά;
Ζούμε σε ένα κόσμο ο οποίος τρέχει με απίστευτους ρυθμούς. Η τεχνολογία ενώ έχει κάνει τη ζωή μας ευκολότερη σε κάποια πράγματα – υποτίθεται χαρίζοντας μας περισσότερο χρόνο – έχει φορτώσει τη ζωή μας με πάρα πολλές καινούργιες συνήθειες που έχουν αλλάξει τον τρόπο που λειτουργούμε και στην πραγματικότητα μας επιβαρύνει ψυχολογικά και πρακτικά. Φυσικά αναγνωρίζω το πόσες ευκαιρίες μας προσφέρει η τεχνολογία για πρόσβαση σε γνώση, καινούργια δίκτυα, προσωπική ανάπτυξη και επαγγελματική ανέλιξη. Από την άλλη μεριά η ανάγκη να ισορροπήσουμε την προσωπική και την επαγγελματική ζωή, αλλά και να έχουμε τον προσωπικό μας χωροχρόνο είναι τεράστια. Προσωπικά αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να προστατεύω όσο μπορώ αυτήν τις ώρες που χρειάζομαι να κλείσω τα τηλέφωνα, τα mail και να δώσω αυτό το χρόνο σε αγαπημένους ανθρώπους, ή σε κάτι το οποίο με γεμίζει πνευματικά και συναισθηματικά. Δεν είναι πάντοτε εύκολο για τη ζούμε σε μία εποχή πρόσβασης, όπου ο άλλος περιμένει – ή πολλές φορές απαιτεί ακόμα και σιωπηρά – ότι θα σε βρει άμεσα διαθέσιμο.
Υπάρχει χώρος και ευκαιρίες για γυναικεία επιχειρηματικότητα;
Οι ευκαιρίες για γυναικεία επιχειρηματικότητα είναι τεράστιες. Έχουμε τις περισσότερες και μεγαλύτερες ευκαιρίες που είχαν ποτέ οι γυναίκες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Θα αναφερθώ στα θετικά της τεχνολογίας. Σε αυτή την περίπτωση το ίντερνετ, η πρόσβαση σε νέες αγορές, σε νέες γνώσεις, σε ανθρώπινα δίκτυα, σε ιδέες, αποτελούν ένα τεράστιο χώρο, είναι θερμοκήπια ιδεών και συνεργασιών. Η έμπνευση, η φιλοδοξία και η σκληρή δουλειά μπορεί να οδηγήσουν σε πολύ μεγάλα project για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Πλέον όπως ξέρετε μία γυναίκα μπορεί να φτιάξει το δικό της ηλεκτρονικό κατάστημα στο ίντερνετ με πολύ μικρό κόστος, ειδικά σε χώρες δημοκρατικές. Μια πολύ μικρή επένδυση μπορεί να υλοποιήσει μία σχεδιαστική ιδέα, ή ένα προϊόν, που θα δημιουργήσουν τη δική της αγορά. Κοιτάξτε γύρω μας πόσες επιχειρήσεις μέσα στην τελευταία δεκαετία έχουν δημιουργηθεί από Ελληνίδες. Ότι ακόμα είναι μικρό ποσοστό σε σχέση με τις δυνατότητες και τη δημιουργικότητα των Ελληνίδων, αυτό είναι αλήθεια και το κράτος πρέπει να στηρίξει τη γυναικεία επιχειρηματικότητα άμεσα. Υπάρχει όμως και η ‘ψηφιακή ανισότητα’, η απουσία τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης, που κρατούν μακριά τις γυναίκες από επιχειρηματικές ευκαιρίες. Και εκεί κράτος και ιδιωτικός τομέας πρέπει να βοηθήσουν συστηματικά.
“Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στην διαφορετικότητα να μας χωρίσει”. Πόσο σημαντικές πιστεύετε ότι είναι η αποδοχή και η αίσθηση του ανήκειν;
Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει, ραγδαία. Οι κοινωνίες μας αλλάζουν. Κάθε φορά που επιστρέφω στην πόλη που γεννήθηκα στην Αθήνα, ειδικά τα τελευταία τρία-τέσσερα χρόνια, βλέπω μία απίστευτη μεταμόρφωση της πόλης. Δεν αναγνωρίζω τις γειτονιές που ήξερα. Και το λέω με θετικό τρόπο. Βλέπω την πόλη μου να γίνεται μία πιο διεθνής πόλη, πολυφυλετική, πολυπολιτισμική. Αυτό είναι μία παγκόσμια τάση που θα επεκταθεί ακόμα περισσότερο γιατί θα έχουμε τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών μέσα στην επόμενη δεκαετία. Εκ των πραγμάτων λοιπόν είναι πολύ σημαντικό να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι γύρω μας ο κόσμος αλλάζει, και γίνεται πιο ενδιαφέρων και πιο όμορφος μέσα από τις συναντήσεις και τις συγχωνεύσεις των ιστοριών, και των πολιτισμών. Είναι πολύ εύκολο να βρίσκουμε τρόπους να διαφωνούμε, να αποστασιοποιούμαστε από ανθρώπους, επειδή τους θεωρούμε «διαφορετικούς». Ωστόσο οι ζωές όλων μας θα γίνουν πιο δημιουργικές, εάν αποδεχτούμε ότι αυτά που μας χωρίζουν είναι πολύ λιγότερα τελικά από αυτά που ενώνουν τους ανθρώπους. Ανήκουμε όλοι στο ανθρώπινο είδος. Διανύουμε όλοι πάνω-κάτω την ίδια διαδρομή. Και όλοι οδηγούμαστε προς ένα συγκεκριμένο τέλος, είμαστε ίσοι προς αυτό. Ο μόνος τρόπος για να κάνουμε τη ζωή πιο ευχάριστη και πιο γεμάτη είναι να επιτρέψουμε στην καρδιά μας να είναι ανοιχτήστους άλλους, πιο γενναιόδωρη. Να αισθανθούμε πως ανήκουμε στην Ανθρωπότητα αλλά αυτό σημαίνει ευθύνη για τον κόσμο που αφήνουμε πίσω μας και στα παιδιά μας.
Είναι πολύ σημαντικό να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι γύρω μας ο κόσμος αλλάζει, και γίνεται πιο ενδιαφέρων και πιο όμορφος μέσα από τις συναντήσεις και τις συγχωνεύσεις των ιστοριών, και των πολιτισμών.
“Τολμήστε να ονειρευτείτε”. Πιστεύετε ότι μπορούμε να κάνουμε όνειρα σε κάθε ηλικία;
Τα όνειρα είναι για μένα η σχεδία, η βάρκα πάνω στην οποία ταξιδεύουμε στους ωκεανούς της ζωής. Τα όνειρα είναι αυτά που μας δίνουν την ενέργεια, τον ενθουσιασμό και το κίνητρο να κάνουμε κάθε μέρα ένα καινούργιο ξεκίνημα. Κάθε πρωί που ανοίγουμε τα μάτια πρέπει να υπάρχει μια σκέψη που μας κινητοποιεί για την ημέρα, κόντρα στις αντιξοότητες. Εάν πάψουμε να ονειρευόμαστε τότε χάνουμε την επιθυμία για ζωή. Ζωή σημαίνει αφετηρίες, ενάρξεις, ελπίδα, νέα όνειρα, ναι, σε κάθε ηλικία.
Μιλάτε για ενσυναίσθηση. Σε ατομικό επίπεδο, υπάρχουν μικρά βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να την καλλιεργήσουμε;
Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν υψηλότερο δείκτη ενσυναίσθησης από άλλους. Όμως η ενσυναίσθηση μπορεί να καλλιεργηθεί, και έχει να κάνει με κάτι πάρα πολύ απλό. Να δώσουμε το χρόνο και την προσοχή στην ιστορία, στις σκέψεις, στους προβληματισμούς των άλλων.
“Το να μάθουμε να αγαπάμε τον εαυτό μας είναι τόσο απαραίτητο όσο και το να δείχνουμε καλοσύνη στους άλλους”. Γιατί πιστεύετε ότι είμαστε πολλές φορές αυστηροί μαζί του;
Αυτό συνήθως είναι κάτι που έχει τις ρίζες του στα παιδικά μας χρόνια. Πως μας μεγάλωσαν οι γονείς μας, οικογένεια μας; Μας καλλιέργησαν την πίστη στον εαυτό μας, μας ενθάρρυναν; Ή μέσα στα δικά τους κενά και τις δικές τους ελλείψεις μας καταργούσαν, και μας ψαλίδιζαν τα φτερά, ακόμα και αν το έκαναν χωρίς να το καταλαβαίνουν; Όταν συμβαίνει αυτό τότε το παιδί μεγαλώνει με χαμηλή αυτοεκτίμηση, μαθαίνει να νιώθει ανεπαρκές. Και έτσι συνηθίζει στο να μην του αρέσει ο εαυτός του. Το αποτέλεσμα είναι να υπονομεύει κάθε του επιλογή, κάθε του κίνηση, γιατί μέσα στα αυτιά του ακούει τη φωνή του γονιού να το καταργεί. Έτσι λοιπόν, αυτή η κληρονομιά μπορεί να του υπονομεύει κάθε επιλογή και στην ενήλικη ζωή του και να μην μας επιτρέπει να ανθίσουμε.
Το βιβλίο σας έχει χαρακτηριστεί η «Βίβλος της γυναικείας ενδυνάμωσης», ενώ είναι υποψήφιο στα φετινά Βραβεία Βιβλίου Public, στην κατηγορία «Ελληνικό Non Fiction». Πιστεύατε στην απήχηση που θα είχε κατά την συγγραφή του;
Δεν θα σας κρύψω ότι χάρηκα πάρα πολύ με τη θερμή υποδοχή του βιβλίου από το Ελληνικό κοινό. Πάντα όταν γράφεις ένα βιβλίο πιστεύεις, ελπίζεις ότι οι αναγνώστες θα το αγκαλιάσουν αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Για μένα αυτό το βιβλίο είναι μία αποστολή ζωής, το βλέπω σαν κληρονομιά μηνυμάτων και αξιών για όλες τις γυναίκες, αλλά κυρίως για τις νεότερες γενιές γυναικών. Θέλω να πιστεύω πως ο λόγος που το αγκάλιασαν είναι γιατί ανακαλύπτουν στις σελίδες του νέες οπτικές για τη ζωή. Προσωπικά κάθε μια επιστολή, κάθε μια ιστορία την διάβαζα και την ξαναδιάβαζα γιατί ένιωθα πως ανοίγει δρόμους προς τη δική μου αυτογνωσία και ενδυνάμωση. Αυτή την ενδυνάμωση που σε κάνει να συνειδητοποιείς πως τελικά ναι μπορώ να αλλάξω τη ζωή μου, να την κάνω καλύτερη, να γίνω και εγώ καλύτερη.
Εάν πάψουμε να ονειρευόμαστε τότε χάνουμε την επιθυμία για ζωή. Ζωή σημαίνει αφετηρίες, ενάρξεις, ελπίδα, νέα όνειρα, ναι, σε κάθε ηλικία.
Σκοπός του βιβλίου είναι να δώσει κίνητρο και δύναμη σε άλλες γυναίκες να διεκδικούν άφοβα τα δικαιώματα και τους στόχους τους. Πιστεύετε ότι ακόμα και σήμερα ο ρόλος της γυναίκας είναι υποβαθμισμένος;
Στο βιβλίο έχω συμπεριλάβει ιστορίες γυναικών από 19 χώρες. Προσπάθησα επίσης να έχω γυναίκες από όσο το δυνατόν περισσότερες θρησκείες, αλλά και διαδρομές ζωής. Γυναίκες που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε δημοκρατικές, φιλελεύθερες κοινωνίες, αλλά και εκείνες που γεννήθηκαν σε χώρες όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι υποβαθμισμένος, καταπιεσμένος, που η βία είναι καθημερινότητα. Η απάντησή μου συνεπώς το ερώτημα σας είναι ότι υπάρχουν χώρες στις οποίες οι γυναίκες έχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες και ευκαιρίες να κυνηγήσουν τα όνειρά τους, να ευδοκιμήσουν, και υπάρχουν άλλες κοινωνίες όπου οι γυναίκες είναι τα σιωπηλά θύματα βίαιων πατριαρχικών συστημάτων, πολέμων, απολυταρχικών κυβερνήσεων και φονταμενταλιστικών θρησκειών. Είναι υποχρέωσή μας να αγωνιζόμαστε να αλλάξουν αυτές οι συνθήκες και να απλώσουμε το χέρι σε κάθε γυναίκα που το χρειάζεται.
Η Ελισάβετ Φιλιππούλη είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και κοινωνική επιχειρηματίας. Έχει σπουδάσει Γερμανική Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Στρατηγική και Καινοτομία στο Said Business School της Οξφόρδης, Διακρατικά ΜΜΕ και Παγκοσμιοποίηση στο City University στο Λονδίνο (ΜΑ), ενώ ολοκληρώνει μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Η αρχή της καριέρας της στην έντυπη και ραδιοτηλεοπτική δημοσιογραφία στην Ελλάδα και στα διεθνή μέσα (ΕΡΤ, CNN, Al Jazeera English) ήταν το πρελούδιο για μια δεκαετία ακτιβισμού και μια σειριακής επιχειρηματικότητας με κοινωνικό αντίκτυπο. Από το 2011 έχει ιδρύσει και διευθύνει το Global Thinkers Forum, έναν πολιτικά και οικονομικά ανεξάρτητο οργανισμό που επωάστηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έχει έδρα το Λονδίνο και τα μη κερδοσκοπικά προγράμματά του έχουν αγγίξει τις ζωές ανθρώπων σε πάνω από 70 χώρες. Το 2018 δημιούργησε το Athena40, μια σειρά πρωτοβουλιών που προωθούν τη γυναικεία ηγεσία δημιουργώντας ευκαιρίες για τις γυναίκες, με σκοπό την επαγγελματική αναγνώρισή τους και τη σύνδεσή τους με δίκτυα εκμάθησης και ανάπτυξης ανά τον κόσμο. Υπηρετεί επίσης στο Παγκόσμιο Συμβούλιο του Prince’s Trust International. Το πρώτο βιβλίο της, The Invisible Reality (Η αόρατη πραγματικότητα), εκδόθηκε στην Ελλάδα το 2004. Το 2020 συνέγραψε (με τον δρα Μαρκ Τζ. Βεντρέσκα) το Kindness in Leadership in Times of Crisis (Η καλοσύνη στην ηγεσία σε καιρούς κρίσης), αποτυπώνοντας νέες τάσεις στην παγκόσμια κοινότητα που οδηγούν στην αναθεώρηση των καθιερωμένων ηγετικών δομών.