Ξεκίνησε από χορευτής και έγινε ιδιοκτήτης γκαλερί αλλά και ένας από τους σημαντικότερους εμπόρους τέχνης στον κόσμο – και ας μην του άρεσε ο όρος “έμπορος”. Ανέδειξε σημαντικούς καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων και ο Andy Warhol. Αυτοδημιούργητος, διορατικός, εργασιομανής, κοινωνικός, εκκεντρικός, εσωστρεφής, αυθεντικός, φιλόδοξος με πολύ προχωρημένες ιδέες και μία πολύ ανοδική πορεία με πολλές δυσκολίες. Έβαζε στόχουε και δεν παρέκκλινε. Είχε ανοιχτούς ορίζοντες. Έπαιρνε ρίσκα εμπιστευομενος το ένστικτό του και δεν το έβαζε ποτέ κάτω. Ίσως γιατί διέθετε ευελιξία και μπορούσε να προσαρμοστεί με μεγάλη ευκολία σε κάθε αλλαγή των εποχών, αλλά και τις ιδορρυθμίες των ανθρώπων. Είχε στη ζωή του μία εσωτερική πυξίδα που τον κατηύθυνε. Ήταν όμως και ένας άνθρωπος με πάθη και αδυναμίες. Ποιος ήταν όμως τελικά ο Αλέξανδρος Ιόλας; Η ανιψιά του, Ελένη Κουτσούδη – Ιόλα, απαντάει στις ερωτήσεις μας και μας βοηθάει να γνωρίσουμε τον άνθρωπο ππίσω από τον μύθο.
Στο βιβλίο “ο θείος μου Αλέξανδρος Ιόλας” αναφέρεστε σε μία ανεκπλήρωτη υπόσχεση από μεριάς σας. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτήν;
Στα 28 μου, ο θείος, μου ζήτησε να γράψω την βιογραφία του. Τότε δεν ήμουν έτοιμη. Είχα άλλα πράγματα στο μυαλό μου. Όπως, πώς να συγκεντρωθώ στην επαγγελματική μου καριέρα. Τώρα εκτιμώ, ότι μετά από τόσα χρόνια, δεν είχα τότε την εμπειρία που χρειαζόταν να γράψω ένα τέτοιο βιβλίο που απαιτούσε έρευνα και απόσταση από τα γεγονότα. Μου πήρε 3-4 χρόνια να συνδέσω τα κομμάτια του παζλ. Τώρα ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Είμαι ακριβώς στην ηλικία που μου ζήτησε να γράψω την βιογραφία του. Τώρα μπορώ να μπω στο πετσί ενός ανθρώπου που βλέπει την ζωή από την οπτική γωνία του τέλους.. Έτσι πραγματοποίησα την υπόσχεση μου με μεγαλύτερη ωριμότητα.
Ξεκινάτε λέγοντας ότι δεν θέλατε να βασιστείτε σε αποδείξεις και οικογενειακές διηγήσεις. Αισθάνομαι ότι θέλατε με κάποιο τρόπο να γνωρίσετε ακόμα καλύτερα τον θείο σας και να τον ακολουθήσετε στο ταξίδι της ζωής του;
Ήθελα να μάθω για περιόδους της εποχής που δεν είχα γεννηθεί, όπως ο χορός. Στην συνέχεια ήθελα να διπλοτσεκάρω ιστορίες που και ο ίδιος διηγόταν. Ως μυθοπλάστης τροποποιούσε γεγονότα ανάλογα με τον άνθρωπο που είχε απέναντί του, αλλά και με την διάθεση που είχε. Πολλές φορές δεν ήξερες ποια ήταν η αρχή ή το τέλος της ιστορίας.
Ήταν αυτό το βιβλίο ένα είδος ετεροχρονισμένου αποχαιρετισμού;
Σίγουρα ήταν ένας ετεροχρονισμένος αποχαιρετισμός, γιατί δεν υπήρξε πραγματικός αποχαιρετισμός. Όταν τον είδα για τελευταία φορά δεν ήξερα τι καταλάβαινε και τι όχι. Ήταν μια θλιβερή “συνάντηση“ και μετά σιωπή. Αλλά υπήρχαν και άλλοι λόγοι: ήθελα να γράψω ένα βιβλίο τεκμηριωμένο γιατί άκουγα και διάβαζα πολλές ανακρίβειες. Να αναδείξω την ανθρώπινη πλευρά του και τον αγώνα που έκανε για να φτάσει εκεί που ήθελε. Τώρα σκέφτομαι ότι ήθελα να αφήσω σαν κληρονομιά την ιστορία της οικογένειάς μου.
“Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να πάρει σχήμα και μορφή η ιστορία πίσω από τον μύθο”. Ποιος είναι τελικά ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο; Ποιος ήταν ο Αλέξανδρος Ιόλας; Ανακαλύψατε και γνωρίσατε πτυχές της προσωπικότητάς του που ενδεχομένως ούτε και εσείς η ίδια γνωρίζατε;
“Ανακάλυψα” ότι ήταν ένας άνθρωπος που πάλεψε να πετύχει. Πέρασε από τον χορό στην τέχνη με μικρά και σταθερά βήματα. Όλα τα έκανε σταδιακά και σταθερά. Τον εμπιστεύτηκαν πολύ άνθρωποι παρόλο που λειτουργούσε σαν καλλιτέχνης παρά σαν ένας τυπικός έμπορος. Και δεν βγήκαν χαμένοι γιατί ήταν έντιμος. Επίσης διαβάζοντας ξανά τα γράμματά του, ξαναθυμήθηκα πόσο συναισθηματικός μπορούσε να γίνει. Ποτέ δεν λησμόνησε τους ανθρώπους που τον στήριξαν.
Πέρα από την αγάπη, τον θαυμασμό, μιλάτε και για ευγνωμοσύνη απέναντι στο θείο σας; Γιατί;
Μιλάω για ευγνωμοσύνη γιατί μου έδωσε την δυνατότητα να γνωρίσω ανθρώπους των γραμμάτων των και των τεχνών, να γνωρίσω χώρες, μουσεία και με τον χρόνο να μορφωθώ – χωρίς να το καταλάβω – σε τομείς πέρα από το επάγγελμα μου.
Μελετώντας το γενεόγραμμα του Αλέξανδρου Ιόλα, παρατήρησα ότι χαρίσατε στο γιο σας το όνομα Αλέξανδρος. Σαν φόρο τιμής για εκείνον;
Λάτρευα το όνομα Αλέξανδρος. Έτσι αποφασίσαμε να του δώσαμε αυτό το όνομα αλλά και για να έχω να θυμάμαι έναν άνθρωπο από την οικογένειά μου που θαύμαζα. Ταυτόχρονα ικανοποιούσα και την επιθυμία του πατέρα μου που ήθελε να προσφέρω μια οικογενειακή στήριξη στον αδερφό του. Το πρώτο ποιητικό βιβλίο που έγραψα στα 15 μου χρόνια, μου είχε ζητήσει ο πατέρας μου να το αφιερώσω στον Ιόλα, τον οποίο λάτρευε και για τον οποίο νοιάζονταν πολύ. Στην πορεία, ερχόταν συχνά πυκνά και η συζήτηση να “δεχτώ να με υιοθετήσει”. Άλλη μια ιστορία που κατάλαβα τους λόγους σύμπνοιας του πατέρα μου και του θείου μου πολύ αργότερα. Ήταν ένας έμμεσος τρόπος να γειώνει τον αδερφό του. Ήταν όμως πολύ αργά όταν το κατάλαβα. Ο πατέρας μου φαίνεται ότι πίστευε ότι θα ζήσει πολλά χρόνια και θα είχε τον χρόνο να μου δώσει τις εξηγήσεις σε μια μεγαλύτερη ηλικία. Αφελής κι εγώ πίστευα ότι ο Ιόλας είχε πάρει τα γονίδια του πατέρα του οπότε είχα άπλετο χρόνο να γράψω την βιογραφία του. Πολύ αργότερα έμαθα την παροιμία ότι “όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια ο Θεός γελάει”. Έφυγε από τη ζωή έξι χρόνια μετά.
Το όνομα λοιπόν του γιου μου ήταν τιμή για έναν άνθρωπο που αγάπησα. Με τα συν και τα πλην. Όπως όλοι μας.
Αναφέρετε ότι προσπαθούσε να εξιλεωθεί από την διαφορετικότητά του, αλλά και να την ενδύσει με την αναγνώριση. Αναζητούσε ο ίδιος την αναγνώριση περισσότερο, λόγω της μη αποδοχής του;
Παίζεται ένα διπλό παιχνίδι στους ανθρώπους που δεν πήραν την αναγνώριση όταν ήταν μικρά παιδιά από τους ανθρώπους της στενής τους οικογένειας. Από τη μία την αναζητούν στην ζωή τους με κάθε τρόπο, αλλά όταν φτάσουν στο peak της επιτυχίας τους, επειδή πιστεύουν ότι δεν το αξίζουν, αρχίζουν να προκαλούν την τύχη τους για να βγάλουν αληθινή την προφητεία ότι δεν αξίζουν τόση δόξα. Αυτός είναι με λίγα λόγια ο ορισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Πολύ γνωστός όρος στην ψυχολογία. Η επιστροφή και παραμονή στην Ελλάδα την δεκαετία του 1980 ήταν η αρχή του τέλους του θείου μου.
Όταν φτάσουν στο peak της επιτυχίας τους, επειδή πιστεύουν ότι δεν το αξίζουν, αρχίζουν να προκαλούν την τύχη τους για να βγάλουν αληθινή την προφητεία ότι δεν αξίζουν τόση δόξα. Αυτός είναι με λίγα λόγια ο ορισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας.
“Όταν παθιάζομαι με αυτό που κάνω, η εργασία μετατρέπεται σε διασκέδαση”. Ανεφέρετε επίσης πως το κλειδί της επιτυχίας του ήταν Ότο έβαζε πάθος σε ό,τι έκανε. Θεωρούσε πως είναι σημαντικό να κάνουμε το πάθος μας επάγγελμα κάνοντας μία δουλειά που μας γεμίζει;
Το πάθος είναι ο ανώτατος βαθμός αγάπης για αυτό που κάνεις. Πρέπει να αγαπάς το επάγγελμα σου για να μπορέσεις να αποδώσεις το εκατό τοις εκατό και να ξυπνάς την ημέρα και να μπορείς να ονειρεύεσαι. Να νιώθεις ευτυχισμένος. Δεν κοιτάς το ρολόι γιατί δεν σου φτάνει η μέρα.
Συνηθίζω να κάνω την ερώτηση αν βλέπετε το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο και πρώτη φορά συνειδητοποιώ μέσα από την διήγηση σας ότι η ερώτηση αυτή καθαυτή ίσως χρειάζεται αναδιατύπωση. Λέτε ότι το ποτήρι αδειάζει και γεμίζει και κάθε φορά που αδειάζει μας δίνει ένα μάθημα, ενώ κάθε φορά που γεμίζει αποτελεί μία επιτυχία που εμείς έχουμε καταφέρει. Θέλω να σας ρωτήσω πώς αντιμετωπίζετε μία αποτυχία και αν την μετατρέπετε σε μάθημα;
Στην αρχή ήταν δύσκολο. Όπως άλλωστε όλα τα πράγματα. Στη συνέχεια γίνεται αυτόματα. Πίσω από κάθε αρνητικό, υπάρχει πάντα και ένα θετικό μάθημα. Κι εκεί πρέπει να εστιάσεις. Το ονομάζουμε στην Ψυχολογία “αναπλαισίωση”. Αυτό με βοήθησε πολύ στην ζωή μου. Αν έμενα στο μισoάδειο ποτήρι, θα ήμουν πολύ δυστυχής και η ζωή είναι πολύ μικρή για να την σπαταλάς με ανούσια θέματα…
Διαβάζω λεπτομέρειες, χειρόγραφα, βλέπω φωτογραφίες. Πόσο εύκολη ήταν η συλλογή αυτών των στοιχείων και η συγγραφή αυτού του βιβλίου;
Χρειάστηκε πολλή έρευνα και σημαντικό κόστος για να μεταφέρω στο βιβλίο τις φωτογραφίες και τα χειρόγραφα που δεν ήταν στην κατοχή μου. Δυστυχώς είχε αφαιρεθεί και στο Παρίσι αλλά και ειδικά από το σπίτι της Αγίας Παρασκευής πολύ υλικό.
“Αύξου αεί”. Η συμβουλή του Άγγελου Σικελιανού που κράτησε ο ίδιος σαν φυλαχτό που αποτελεί την δική του κληρονομιά σε εσάς. Πόσο σας καθόρισε αυτή η φράση;
Έδωσε ένα απίστευτο νόημα στην ζωή μου. Δεν σταματώ ποτέ να έχω ένα στόχο. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να βαριόμαστε σε ένα τόσο σύντομο ταξίδι.
Σε κάθε “λιμάνι” του ταξιδιού του, ο ίδιος συνειδητοποιούσε ότι έπρεπε να βρει ένα νέο νόημα στη ζωή του για να είναι συνεπής με το “αύξου αεί”. Πόσο σημαντικό ήταν για τον ίδιο αυτό; Να ζει μία ζωή με νόημα;
Αν δεν έχει νόημα η ζωή, είναι άνευ ουσίας. Περπατάς και δεν βλέπεις τίποτα όμορφο γύρω σου. Οι άνθρωποι που επιβίωσαν στα στρατόπεδα ήταν αυτοί που πάλευαν να βρουν νόημα στην ζωή τους. Και τότε δεν ήταν εύκολο! Εξαιρετικό παράδειγμα ήταν η ταινία “La vita e bella”.
Μόλις γύρισε στην Ελλάδα , “ξέχασε” την ευχή του Σικελιανού και κατέρρευσε. Υπήρχαν λόγοι που έγινε και το αναλύω στο βιβλίο μου.
Δεν έχουμε την πολυτέλεια να βαριόμαστε σε ένα τόσο σύντομο ταξίδι.
Λέτε ότι δεν ήταν εύκολος άνθρωπος και δεν χωρούσε σε κουτάκια. Αν μπορούσατε να τον βάλετε σε ένα κουτάκι ποιο θα ήταν αυτό; Τι ήταν ήταν για εσάς ο Αλέξανδρος Ιόλας;
Εργατικός, εύστροφος, διορατικός, ευρηματικός, με απίστευτο χιούμορ, προσαρμοστικός, μάθαινε γρήγορα (“έχασα την δεκαετία του ‘60” αλλά το 1970 διέπρεψε). Αγαπούσε τη ζωή και τους ανθρώπους σε υπερβολή.
Και μία τελευταία ερώτηση. Λέτε ότι ήταν ένα καθοριστικό πρόσωπο στην εξέλιξή σας. Ποιο ήταν το μάθημα που πήρατε από εκείνον;
Θα σας γράψω ένα απόσπασμα μιας επιστολής του, γραμμένη το 1966: “ Αγαπημένη μου Ελενίτσα … Προσωπικά πιστεύω ότι κάθε νέος πρέπει να δημιουργήσει ένα στιλ και όσο πιο ενδιαφέρον το στιλ του, τόσο καλύτερα είναι οπλισμένος για την κοινωνία και τον διεθνή κόσμο. Κανείς δεν ξέρει τι μας επιφυλάσσει η ζωή. Μας βρίσκουν συχνά απροετοίμαστους οι αλλαγές και οφείλουμε να είμαστε οπλισμένοι για κάθε ενδεχόμενο σε κάθε επίπεδο. Πολλοί άνθρωποι βρέθηκαν σε δυστυχείς καταστάσεις γιατί δεν είχαν προετοιμαστεί και δεν είχαν μια ευρύτερη ματιά στη ζωή. Τώρα είσαι μεγάλη κοπέλα και σύντομα θα μπεις στα δεκαέξι, οι τρόποι και η μόρφωσή σου είναι τα πιο άμεσα και σημαντικά πράγματα για σένα τώρα… Αυτή η επιστολή με ακολούθησε όλη μου την ζωή.
Η Ελένη Κουτσούδη – Ιόλα γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εξειδικεύτηκε στην Οικογενειακή Θεραπεία και ίδρυσε το Θεραπευτικό Εργαστήρι Οικογενειακών Σχέσεων, στο οποίο πρωτοστάτησε για 25 χρόνια. Την ενδιέφερε ιδιαίτερα το εκπαιδευτικό κομμάτι και διεξήγαγε Κλινικά Προγράμματα Συστημικής Προσέγγισης καθώς και Αξιολογήσεις Προσωπικότητας σε φοιτητές ψυχολογίας. Μέχρι σήμερα αφιερώνει τον χρόνο της στην εποπτεία ψυχοθεραπευτών. Από το 2018 ασχολείται και με τη συγγραφή. Το βιβλίο “ο θείος μου ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΟΛΑΣ – Ο Άνθρωπος πίσω από τον Μύθο” είναι το πρώτο έργο της που δημοσιεύεται.
Διάβασε ακόμα:
Νικόλας Σμυρνάκης: “Είμαστε και τα μειονεκτήματά μας. Χωρίς αυτά ίσως να μην είχαμε ζωή”