Πόσο δύσκολο να δημιουργηθεί μία κουλτούρα πρόληψης; Γιατί πετυχαίνουν οι εταιρίες που επενδύουν στον ανθρώπινο παράγοντα και σε ένα καλό εργασιακό περιβάλλον και τι μπορούμε να κάνουμε τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο εταιρείας για να προστατέψουμε την ευεξία μας στο επαγγελματικό περιβάλλον; Η Ρένα Μπαρδάνη, Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας, απαντάει στις ερωτήσεις μας.
«Η προαγωγή της υγείας στο χώρο εργασίας είναι μία συντονισμένη προσπάθεια των εργοδοτών, των εργαζομένων και της κοινωνίας, με στόχο τη βελτίωση της υγείας και της ευεξίας των ανθρώπων στο εργασιακό περιβάλλον». Το απόσπασμα από τη Διακήρυξη του Λουξεμβούργου για την προαγωγή της υγείας στο χώρο εργασίας είναι πιστεύετε ουτοπία ή πραγματικότητα;
Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για ουτοπία. Η υγεία και η ασφάλεια αποτελεί βασικό πυλώνα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου που, ως πολίτες, απολαμβάνουμε. Αυτή είναι η πραγματικότητα, όπως πραγματικότητα είναι και ο διάλογος μεταξύ κοινωνικών εταίρων για την προώθηση όλων αυτών των θεμάτων. Χωρίς τον κοινωνικό διάλογο, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για κάποια πράγματα που σήμερα θεωρούνται αυτονόητα στον τομέα της Υγείας και της Ασφάλειας.
Μιας και αναφερθήκατε σε αυτόν τον τομέα, πιστεύετε ότι η ανάπτυξη μίας κουλτούρας πρόληψης και η προετοιμασία αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων, αποτελεί βασική παράμετρο για την προστασία της υγείας και ασφάλειας όλων;
Δυστυχώς η πρόληψη ως έννοια, αλλά και ως πρακτική στη χώρα μας, έχει υποτιμηθεί. Δεν της έχουμε αποδώσει τη βαρύτητα που της αρμόζει. Τρέχουμε πάντα πίσω από τις δυσάρεστες καταστάσεις και δεν αναπτύσσουμε μία συνεκτική πολιτική αντιμετώπισής τους, προτού εκδηλωθούν. Υποτασσόμεθα σε κάτι που, κακώς, θεωρούμε μοιραίο. Κι όμως. Το μοιραίο καλύπτει πολλές φορές τις δικές μας ανεπάρκειες και την ηχηρή απουσία της προβλεψιμότητας για κάτι που νομίζουμε ότι δεν θα συμβεί ποτέ. Εξορκίζοντας το κακό, δεν σημαίνει ότι το κακό δεν επέρχεται. Είναι δύσκολο να δημιουργηθεί μία κουλτούρα πρόληψης. Πρέπει να καμφθούν αντιστάσεις και να αλλάξουν συμπεριφορές.
Όπως καταλαβαίνετε πρόκειται για μία μακρόπνοη διαδικασία με πολλά εμπόδια. Στόχος μας στο ΕΛΙΝΥΑΕ, το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας που αποτελεί τον φορέα των κοινωνικών εταίρων στη χώρα μας για την υγεία και την ασφάλεια, είναι με τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσουμε να συμβάλλουμε σε αυτό που ονομάζουμε “κουλτούρα πρόληψης”. Και ξέρετε, μέσα από τις δράσεις μας παρατηρούμε μεγάλο ενδιαφέρον αναφορικά με το θέματα πρόληψης. Φαίνεται ότι κάτι αλλάζει στην κοινωνία μας. Και αν έχουμε συμβάλει κι εμείς με κάποιο τρόπο σε αυτή την αλλαγή νοοτροπίας, είμαστε διπλά ευτυχείς.
Είναι δύσκολο να δημιουργηθεί μία κουλτούρα πρόληψης. Πρέπει να καμφθούν αντιστάσεις και να αλλάξουν συμπεριφορές.
Μιλώντας για πρόληψη, συμπεριλαμβάνονται συνήθειες, δράσεις και τρόποι λειτουργίας που συμβάλλουν στη διατήρηση και βελτίωση της ευεξίας των υπαλλήλων των εταιρειών;
Φυσικά. Και είχαμε και τέτοιου είδους παραδείγματα. Η οικονομία και κατ’ επέκταση οι επιχειρήσεις, εξέρχονται από μία περίοδο παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, η οποία δεν άφησε ανεπηρέαστη την ψυχική υγεία των εργαζομένων. Σιγά σιγά, ανακάμπτουν και ανασυντάσσονται για να αντιμετωπίσουν τον διεθνή ανταγωνισμό.
Έχει αποδειχθεί ότι οι εταιρίες που πετυχαίνουν, είναι εκείνες που επενδύουν στον ανθρώπινο παράγοντα και σε ένα καλό εργασιακό περιβάλλον. Αυτές που το διαφύλαξαν παρά τα προβλήματα που δημιούργησε η οικονομική κρίση. Η πρόληψη σε αυτές δεν υποτιμήθηκε. Το αντίθετο μάλιστα. Ενισχύθηκε με μία σειρά μέτρων, έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να αισθάνονται ασφαλείς και – στο μέτρο του δυνατού – να μην επηρεάζονται από το αρνητικό και ασταθές εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο αναπόφευκτα επιδρά πάνω τους. Έτσι, πολλές επιχειρήσεις υιοθέτησαν υπεύθυνες – από κοινωνική άποψη – πρωτοβουλίες προκειμένου να διατηρήσουν και να βελτιώσουν την ευεξία και την ψυχική υγεία των εργαζομένων τους.
Δεν πρέπει να απομονώνουμε την ευεξία των εργαζομένων από την ψυχική υγεία, γιατί βάσει των ευρωπαϊκών οδηγιών, η ψυχική υγεία και ευεξία των εργαζομένων αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως ζήτημα καθοριστικής σημασίας για όλους όσοι εμπλέκονται στους χώρους εργασίας: εργαζόμενους και εργοδότες.
Τι επηρεάζει την ψυχική μας υγεία στο περιβάλλον εργασίας;
Όταν αναφερόμαστε στην ψυχική υγεία, αναφερόμαστε σε μεγάλο βαθμό στους λεγόμενους “ψυχοκοινωνικούς κινδύνους”, η εμφάνιση των οποίων επιδρά άμεσα στην ψυχική υγεία. Οι ψυχοκοινωνικοί αυτοί κίνδυνοι σχετίζονται με τις σημαντικές αλλαγές που έχουν επέλθει στον κόσμο της εργασίας: νέες μορφές εργασίας, εντατικοποίηση της εργασίας, αυξημένη συναισθηματική φόρτιση και κακή ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, αποτελούν τις βασικές αιτίες εμφάνισης ψυχοκοινωνικών κινδύνων που παρουσιάζονται είτε με τη μορφή άγχους, είτε με την εμφάνιση φαινομένων βίας στους εργασιακούς χώρους, είτε ακόμα και με την εμφάνιση φαινομένων παρενόχλησης. Όλα αυτά τα φαινόμενα επηρεάζουν την ψυχική υγεία.
Οι εταιρίες που πετυχαίνουν, είναι εκείνες που επενδύουν στον ανθρώπινο παράγοντα και σε ένα καλό εργασιακό περιβάλλον.
Επομένως τι θα πρέπει να κάνει μία εταιρεία για να “προστατέψει” την ευεξία των εργαζομένων; Υπάρχουν κάποιες βέλτιστες πρακτικές;
Για να μπορέσει το άτομο να εργαστεί παραγωγικά και δημιουργικά, γεγονός που θα συμβάλει στην ευεξία του, θα πρέπει το εργασιακό του περιβάλλον να του διασφαλίζει καλές συνθήκες εργασίας, χωρίς εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες. Οι δράσεις που αναπτύσσουμε και αφορούν στις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους, επηρεάζουν θετικά την ευεξία των τελευταίων.
Σε ατομικό επίπεδο ποια μικρά βήματα μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς για να φροντίσει τον εαυτό του και κατ’ επέκταση την υγεία του;
Η λέξη κλειδί είναι η πρόληψη. Δε νοείται σήμερα, στην εποχή της ανοιχτής πληροφόρησης και του διαδικτύου να μην αφιερώνει ο καθένας από εμάς λίγο χρόνο για να διαφυλάξει το ανεκτίμητο αγαθό, την ίδια του τη ζωή. Από την τήρηση των κανόνων ασφαλείας στο σπίτι, στο δρόμο και στους χώρους εργασίας, μέχρι τις ιατρικές προληπτικές εξετάσεις. Όλα αυτά αποτελούν μία δέσμη μέτρων που μας προφυλάσσουν από τα χειρότερα. Είναι αντίφαση να λέμε ότι η ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό, όταν δεν επενδύουμε σε αυτήν. Όταν δεν την προσέχουμε όσο θα έπρεπε, παραμελώντας τα αυτονόητα.
Πρέπει όλοι μας να δράσουμε ενεργητικά, ως συνδιαμορφωτές του μέλλοντος που είναι εδώ μπροστά μας και όχι ως παθητικοί παρατηρητές.
Πείτε μας λίγα λόγια για το 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία που θα πραγματοποιηθεί στις 18 & 19 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Σε ποια ζητήματα θα επικεντρωθείτε;
Θα συζητήσουμε ζητήματα Υγείας και Ασφάλειας, όπως αυτά διαμορφώνονται μέσα στο νέο εργασιακό τοπίο. Για αυτό το λόγο το έχουμε ονομάσει “με το βλέμμα στο μέλλον”. Γιατί οι νέες προκλήσεις είναι καθημερινά μπροστά μας. Τις βιώνουμε. Προσκεκλημένοι από ευρωπαϊκούς φορείς και Ινστιτούτα, θα παρουσιάσουν τις σύγχρονες προκλήσεις για τη Υγεία και την Ασφάλεια, καθώς και ευρωπαϊκές πρακτικές. Πρέπει όλοι μας να δράσουμε ενεργητικά, ως συνδιαμορφωτές του μέλλοντος που είναι εδώ μπροστά μας και όχι ως παθητικοί παρατηρητές. Αυτή ακριβώς τη διάσταση θέλει να δώσει το συνέδριό μας και σας καλούμε να το παρακολουθήσετε.
Είναι αντίφαση να λέμε ότι η ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό, όταν δεν επενδύουμε σε αυτήν. Όταν δεν την προσέχουμε όσο θα έπρεπε, παραμελώντας τα αυτονόητα.
“Με το βλέμμα στο μέλλον”, θα σας κάνω μία τελευταία ερώτηση: η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στον χώρο της εργασίας, η οποία θα έχει συνέπειες στην ευεξία των εργαζομένων. Ποιοι είναι οι νέοι κίνδυνοι που θα εμφανιστούν;
Η 4η βιομηχανική επανάσταση έχει μεταβάλει το παραδοσιακό εργασιακό μοντέλο: νέες μορφές απασχόλησης, νέες εργασιακές και συμβατικές σχέσεις που δεν θυμίζουν σε τίποτα τα εργασιακά πρότυπα, έτσι όπως τα γνωρίζαμε στο πρόσφατο παρελθόν. Σήμερα, στην εποχή των ανοιχτών πληροφοριακών συστημάτων, οι εργασιακές σχέσεις είναι διαφορετικές: ένας εργαζόμενος μπορεί να έχει περισσότερους από δύο εργοδότες.
Με αυτά τα δεδομένα, οι παραδοσιακοί επαγγελματικοί κίνδυνοι αλλάζουν, αφήνοντας τη θέση τους σε νέους αναδυόμενους κινδύνους. Όπως αντιλαμβάνεστε, οι κίνδυνοι αυτοί επιδρούν στην ευεξία των εργαζομένων. Θα πρέπει επομένως να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Πρέπει όλοι μας, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι σε αυτές να δράσουμε προληπτικά ώστε να περιορίσουμε τις συνέπειές τους.
Η Ρένα Μπαρδάνη σπούδασε Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ενώ έχει μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοικητική Επιστήμη – Τοπική Αυτοδιοίκηση και ειδική εκπαίδευση στην Διοίκηση Αλλαγών και Διαχείριση – Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού. Επί σειρά ετών υπήρξε διευθυντικό στέλεχος σε επιχειρήσεις στον τομέα του HR, ενώ διετέλεσε Ειδικός Σύμβουλος του Δημάρχου Αθηναίων, υπεύθυνη Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής, καθώς και Διευθύντρια του Τομέα Ανθρώπινου Δυναμικού του ΣΕΒ για 15 χρόνια και εκπρόσωπός του σε διοικητικά συμβούλια, επιτροπές και οργανισμούς στην Ελλάδα και την ΕΕ. Από τον Ιανουάριο του 2018 είναι Πρόεδρος ΔΣ του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε).