Πού οφείλεται η πυροδότηση μιας έξαρσης διατροφικών διαταραχών, κυρίως σε παιδιά και εφήβους; Τι είναι το Stress Eating; Γιατί συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται; Χρειάζεται «γνώση» η τροφή και ποιες είναι οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση; Υπάρχουν μικρά βήματα για να υιοθετήσει κανείς πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες εύκολα και αποτελεσματικά; Γιατί η Ελλάδα είναι πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην παιδική παχυσαρκία και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ιδέα της σωστής διατροφής στα παιδιά από μικρή ηλικία, έτσι ώστε να υιοθετήσουν διατροφικές συνήθειες που θα ακολουθούν στην ενήλικη ζωή τους; Η Μαρία Τσιάκα, ιδρύτρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, απαντά στις ερωτήσεις μας.
Μια από τις συνέπειες του κορονοϊού και της κοινωνικής απομόνωσης είναι η πυροδότηση μιας έξαρσης διατροφικών διαταραχών, κυρίως σε παιδιά και εφήβους, με την προσέλευση σε κέντρα θεραπείας Διατροφικών Διαταραχών να έχει τριπλασιαστεί. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Ο ψυχοκοινωνικός αντίκτυπος του περιορισμού και κατά συνέπεια των lockdown στα παιδιά και τους εφήβους θεωρείται ως βασικός παράγοντας επιτάχυνσης των διατροφικών διαταραχών εξαιτίας μια πρωτόγνωρης και εξαιρετικά στρεσογόνας συνθήκης. Κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης περιόδου εγκλεισμού, οι έφηβοι βιώσαν έντονα συναισθήματα απογοήτευσης, πλήξης ενώ ταυτόχρονα κλήθηκαν να διαχειριστούν τις αρνητικές επιπτώσεις της διακοπής των επαφών τους με συμμαθητές, φίλους και δασκάλους, την έλλειψη της ιδιωτικής ζωής μέσα στο σπίτι, τις οικογενειακές συγκρούσεις αλλά την οικονομική ύφεση. Επιπλέον, ο αυξημένος χρόνος που δαπανήθηκε στη αλόγιστη χρήση των κοινωνικών μέσων και η τοξική επίδραση της υπερεκτίμηση του λεπτού σώματος ως ιδανικού, πυροδοτήσαν την ενίσχυση της αρνητικής εικόνας σώματος η οποία αποδεδειγμένα θεωρείται παράγοντας κίνδυνου εμφάνισης συμπτωμάτων διατροφικής διαταραχής. Η έντονη ενασχόληση με την τροφή και το βάρος λειτούργησε ως ρυθμιστικός παράγοντας όλων των παραπάνω δυσκολίων, καθώς υποβοήθησε στην ανάκτηση του ελέγχου και στην κατάκτηση ενός ορατού στόχου που επιβεβαιώνεται κοινωνικά.
Τι είναι το Stress Eating; Γιατί συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται;
Το άγχος είναι γνωστό ότι σχετίζεται με διαταραχές ύπνου, μνήμης, μάθησης και προσοχής, πλήττοντας παράλληλα το ανοσοποιητικό και το καρδιαγγειακό σύστημα. Μια από τις άμεσες συνέπειες του άγχους είναι η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά. Το άγχος είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη οποιαδήποτε εξαρτητικής συμπεριφοράς, οδηγώντας συχνά σε κατανάλωση υπεργευστικών τροφών, τα ποια λειτουργούν ως αγχολυτικά και προκαλούν νευροβιολογική απορρύθμιση στον ανθρώπινο εγκέφαλο, με αποτέλεσμα την ενίσχυση αυτής της συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει το σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου καθώς και τα κυκλώματα που εμπλέκονται με αυτό, με συνέπεια η βασική σύνδεση για την διαχείριση του στρες να ενεργοποιείται αυτόματα μέσω της λήψης τροφών, πλούσια σε λιπαρά και ζάχαρη.
Μέσω των νέων ευρημάτων των νευροεπιστημονικών μελετών αναδεικνύεται ένας νέος τρόπος επανεγγραφής του εγκέφαλου, σπάζοντας τις παλιές συνδέσεις γύρω από την υπάρχουσα διατροφική συμπεριφορά, με την εισαγωγή των νέων συμπεριφορων και με την εμπλοκή των υποστηρικτών του ατόμου, διασφαλίζεται η επανάληψη της νέας διατροφικής συμπεριφοράς.
Πιστεύετε ότι χρειάζεται «γνώση» η τροφή;
Η τροφή είναι σημαντική, όπως ακριβώς και το οξυγόνο που αναπνέουμε. Ο πρώτος μας δεσμός με τη ζωή αναπτύσσεται μέσω της μητέρας τροφού, η κοινωνικοποίησή μας γίνεται μέσα από την τροφή. Όπως καταλαβαίνετε η τροφή δεν είναι εχθρός, αντιθέτως είναι ο πρώτος και βασικός μας σύμμαχος για την επιβίωση και εξέλιξή μας. Χωρίς τροφή δεν επιβιώνει κανένα έμβιο ον στον πλανήτη.
Δυστυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μια τεράστια στρέβλωση γύρω από τον ρόλο της τροφής, με αποτέλεσμα να έχουμε μια τεράστια αύξηση των διατροφικών διαταραχών τις τελευταίες 2 δεκαετίες. Το 2000 τα ποσοστά των εφήβων κυμαίνονταν στο 5%, τώρα δύο χρόνια μετά, το 2022 έχουν φτάσει στο 35% του γενικού πληθυσμού.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χώρα μας είναι η τεράστια έλλειψη μονάδων και ειδικών, εξειδικευμένων στις διατροφικές διαταραχές. Πολλοί ειδικοί, δε, έχουν εκπαιδευτεί να εφαρμόζουν παλαιά πρωτοκόλλα θεραπείας τα περισσότερα από τα οποία αγνοούν την νευροβιολογική βάση της ασθένειας, αποκλείοντας επίσης την εμπλοκή της οικογένειας στη διαχείριση της νόσου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ασθενείς και οι οικογένειές τους να παραμένουν αβοήθητες και η χρονιότητα της νόσου να ενισχύεται.
Η νέα ανατρεπτική γνώση έρχεται μέσα από την νευροβιολογία, τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά των ασθενών και την άμεση εμπλοκή των οικογενειών στο πρόγραμμα θεραπείας. Τα αποτελέσματα είναι εξόχως θεαματικά, με ποσοστά πλήρους ανάρρωσης στο 80%.
Είναι πολύ σημαντικό για την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών οι ειδικοί να γνωρίζουν τα νέα δεδομένα και να εκπαιδευτούν σε καινοτομικές και σύγχρονες θεραπείες.
Τι ενέργειες πιστεύετε ότι θα πρέπει να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση;
Μετά από 15 χρόνια λειτουργίας στην Αθήνα σχεδιάζουμε την επέκταση του κέντρου και στην περιφέρεια, η όποια δυστυχώς παραμένει ακάλυπτη. Τα δυο νέα κέντρα σε Θεσσαλονίκη και Κρήτη θα παρέχουν ακριβώς τα ίδια προγράμματα θεραπείας με την Αθήνα. Για το λόγο αυτό δημιουργήσαμε μια εντατική εκπαίδευση στη θεραπεία – σίτιση ατόμων με διατροφική διαταραχή απευθυνόμενη σε γιατρούς, τελειόφοιτους και απόφοιτους Ψυχολογίας, διαιτολόγους, εργοθεραπευτές, νοσηλευτές, κοινωνικούς λειτουργούς και οικογενειακούς θεραπευτές. Οι καταλληλότεροι ειδικοί μετά το πέρας της εκπαίδευσης θα επιλέγουν για τη στελέχωση των μονάδων του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών. Είναι επιτακτική ανάγκη οι ειδικοί να ενδιαφερθούν, να ασχοληθούν με τις διατροφικές διαταραχές και να εκπαιδευθούν πλήρως γύρω από το θέμα. Αν εκπαιδευθούν όλοι στο ίδιο μοντέλο, ο καθένας από τον δικό του ρόλο θα λειτουργεί συμπληρωματικά και καταλυτικά στην διαχείριση των συμπτωμάτων της νόσου. Η εκπαίδευση είναι η αρχή του παντός. Δεν μπορεί να ασχοληθεί κάποιος με τις διατροφικές διαταραχές, αν δεν έχει βαθιά γνώση του αντικειμένου, χωρίς να έχει κάνει πρακτική άσκηση, χωρίς να έχει εφαρμόσει τα θεραπευτικά μοντέλα. Με την κατάλληλη εκπαίδευση μπορεί να μπει στην πρώτη γραμμή των διατροφικών διαταραχών και να συμβάλλει στην επίτευξη της πλήρους ανάρρωσης.
Υπάρχουν μικρά βήματα για να υιοθετήσει κανείς πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες εύκολα και αποτελεσματικά;
Η ανάπτυξη και εξέλιξη των διατροφικών διαταραχών δεν συσχετίζεται άμεσα με τις διατροφικές συνήθειες, αντιθέτως μάλιστα η εμμονή γύρω από το healthy lifestyle πυροδοτεί και ενεργοποιεί την έντονη ενασχόλησή με την τροφή και το σώμα. Η τροφή χρειάζεται διαχείριση, πρέπει να μάθουμε να μην φοβόμαστε την τροφή, μπορούμε να τα τρώμε όλα με μέτρο.
Η Ελλάδα είναι πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην παιδική παχυσαρκία. Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;
Με βάση την νέα αναφορά του ΠΟΥ, η Ελλάδα είναι δεύτερη μετά την Μάλτα, παρόλα αυτά έχει σημειωθεί μια μείωση από το διάστημα 2010-2016. Το 2010 , το 40 % των παιδιών καταγράφηκαν ως υπέρβαρα στις ηλικίες 7-9 , το 2022 οι έρευνες δείχνουν ότι το 21% των παιδιών κάτω από την ηλικία των 9 καταγράφονται ως υπέρβαρα η παχύσαρκα. Θεωρώ ότι η οικονομική κρίση συμβάλει σημαντικά σε όλο αυτό, ταυτόχρονα οι πρακτικές σίτισης της ελληνικής οικογένειας που είναι πρωτίστως εστιασμένες στο «το παιδί πρέπει να φάει, και θα κάνουμε οτιδήποτε για να φάει», στην συναισθηματική ανακούφιση, αλλά και επιβράβευση μέσω της τροφής επηρεάζουν επίσης πολύ, ενώ οι έντονοι ρυθμοί ζωής και η έλλειψη του καθημερινού οικογενειακού τραπεζιού οδηγεί στην έλλειψη ελέγχου της ποιότητας και της ποσότητας τροφής που προσφέρεται στα παιδιά, αλλά στην μοναξιά που βιώνουν τρώγοντας μόνα με παρέα την τηλεόραση ή το τάμπλετ.
Η αντιμετώπιση είναι άρρηκτα συνδεμένη με την αλλαγή πεποιθήσεων και συμπεριφορών της ίδιας της ελληνικής οικογένειας, η οποία χρειάζεται στήριξη αλλά και επαρκή εκπαίδευση στην διαχείριση της διατροφικής συμπεριφοράς των παιδιών.
Με βάση τα στατιστικά του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, τα τελευταία δύο χρόνια σημειώθηκε αύξηση κατά 150% στην προσέλευση εφήβων ασθενών με μέσο όρο ηλικίας τα 15 έτη και με μέση διάρκεια νόσου τους 12 μήνες. Πιστεύετε ότι μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ιδέα της σωστής διατροφής στα παιδιά από μικρή ηλικία, έτσι ώστε να υιοθετήσουν διατροφικές συνήθειες που θα ακολουθούν στην ενήλικη ζωή τους;
Η έναρξη των διατροφικών διαταραχών στα παιδιά και τους εφήβους δεν σχετίζεται με τις διατροφικές συνήθειες, αυτή η πεποίθηση είναι μύθος σε ό,τι αφορά τις διατροφικές διαταραχές. Έχουμε πολλούς ασθενείς, οι οικογένειες των οποίων έχουν φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες. Το πρόβλημα έγκειται στη διαχείριση της αρνητικής εικόνας που θεωρείται- στην πρώτη φάση- ως προθάλαμος για την έναρξη μιας διατροφικής διαταραχής. Πρωτίστως, είναι σημαντικό να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας την κριτική σκέψη απέναντι στις εικόνες που εκτίθενται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δηλαδή να αντιληφθούν ότι το τέλειο σώμα που προωθείται είναι μια ψευδαίσθηση για την επίτευξη της πιθανής αποδοχής ή προσωπικής επιτυχίας. Επιπλέον, οι γονείς θα πρέπει να αποθαρρύνουν τον περιορισμό της τροφής και τη δίαιτα σε παιδιά και εφήβους, γιατί ο περιορισμός είναι η επόμενη παγίδα εγκλωβισμού στα «πλοκάμια» της νόσου. Και τέλος, η ενίσχυση της τελειομανίας του νεαρού ατόμου μέσω της τέλειας εικόνας σώματος/βάρους, των άριστων επιδόσεων και του τέλειου καλού παιδιού χρίζει άμεσης προσοχής γιατί ένα θετικό ιδιοσυγκρασιακό χαρακτηριστικό, όπως η τελειομανία μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μια «τέλεια» διατροφική διαταραχή.
