Πού πηγαίνουν οι μνήμες όταν τις ξεχνάμε; Και πώς τα βγάζει κανείς πέρα σ’ έναν κόσμο που επιμένει να ξεχνά; Πώς μπορεί ένα παιδί να συνδεθεί με τη μνήμη και με τι μοιάζουν τα γηρατειά; Η Ειρήνη Αναγνωστοπούλου υπογράφει το έργο «Ένας ελέφαντας στο δωμάτιο», ένα έργο τρυφερό και σύγχρονο, που προσεγγίζει το θέμα της απώλειας μνήμης και τις οικογενειακές σχέσεις, δείχνοντας πώς η δημιουργική σκέψη και το παιχνίδι γεφυρώνουν τις διαφορές. Και φυσικά απαντά στις ερωτήσεις μας.
«Ένας ελέφαντας στο δωμάτιο». Ένα έργο τρυφερό και σύγχρονο, που προσεγγίζει το θέμα της απώλειας μνήμης και τις οικογενειακές σχέσεις. Σκεπτόμενη το έργο, τι μηνύματα θέλατε να περάσετε στα παιδιά;
Στο πλαίσιο μιας δημιουργικής διαδικασίας, όπως είναι να γράφεις ένα έργο, δεν έχω ποτέ ως στόχο να περάσω μηνύματα στο κοινό. Δεν θεωρώ πως είναι αυτή η δουλειά μας, όσων δημιουργούμε μια παράσταση. Αυτό που θέλω είναι να πω στα παιδιά μια ιστορία. Και αυτή η ιστορία να τα αγγίξει, να τα συγκινήσει, να τα καλλιεργήσει, να ακουμπήσουν πάνω της, τις δικες τους στιγμές, να ταυτιστούν με τον ηρώα. Άρα, στην προκειμένη περίπτωση, να μοιραστούν στιγμές μοναξιάς, στιγμές που οι γονείς δεν τα καταλαβαίνουν, στιγμές που οι γύρω τους τα ξεχνάνε, αλλά και τη χαρά της ανατροπής όλων αυτών μέσα από τη δύναμη της φαντασίας. Μιας και βρισκόμαστε στο τρίτο χρόνο της παράστασης, μπορώ να πω ότι αυτό το μοίρασμα επιτυγχάνεται στη συγκεκριμένη δημιουργική συγκυρία
Τι σας ενέπνευσε για την δημιουργία αυτού του έργου;
Η αναζήτηση όλων εκείνων κομματιών μας που χάνουμε άθελά μας ή ηθελημένα καθώς μεγαλώνουμε. Πώς είμαστε όταν αυτές οι μνήμες δεν είναι πια μαζί μας; Τι μπορεί να μας ενώσει πάλι με αυτές; Βέβαια όλα τα παραπάνω είναι ερωτήματα ενηλίκων και όχι παιδιών. Αλλά ήταν το ξεκίνημα. Μετά χρειάστηκε να ξαναμπώ στα παιδικά μου παπούτσια και να αναρωτηθώ, ως παιδί, πώς είναι να ξεχνάνε οι σημαντικοί άλλοι, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για εσένα; Και τι κάνεις τότε; Κάπου εκεί, ως παιδί πάντα…. συνάντησα τον Ελέφαντα!
Πόσο εύκολο είναι να εξηγούμε και να μιλάμε στα παιδιά για πιο πολύπλοκα ζητήματα;
Δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται ζύγι τόσο της χρονικής στιγμής όσο και της γλώσσας με την οποία θα μιλήσουμε στα παιδιά για δύσκολα ζητήματα. Ευτυχώς στο θέατρο έχουμε και … κάποια δυνατά όπλα. Έχουμε πλοκή, δράση, γέλιο, μουσική, φώτα, την πολύτιμη έννοια της «μεταφοράς» και την εξίσου πολύτιμη έννοια του μοιράσματος- της συνύπαρξης με όλους όσους βρίσκονται μαζί μας στη θεατρική αίθουσα και μοιράζονται από κοινού το ίδιο ταξίδι.
Το έργο προσεγγίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία το θέμα της απώλειας μνήμης. Πιστεύετε υπάρχουν τρόποι για να καλλιεργήσει ένα παιδί την ενσυναίσθησή του από μικρή ηλικία, έτσι ώστε να την «κουβαλάει» μαζί στην ενήλικη ζωή του;
Μα αυτό είναι το στοίχημα, όχι της συγκεκριμένης παράστασης, αλλά όλων όσων μεγαλώνουν ή παιδαγωγούν παιδιά. Βέβαια δεν θεωρώ ότι ένα παιδί θα καλλιεργήσει από μόνο του την ενσυναίσθησή του! Αυτό είναι χρέος όσων εμπλέκονται στο μεγάλωμά του. Χρειάζεται να βρεθούν τρόποι να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση, διαφορετικά η ανθρωπότητα δεν θα έχει μέλλον. Χωρίς ενσυναίσθηση οι άνθρωποι παύουν να είναι άνθρωποι. Θα μου πείτε ποιοι είναι αυτοί τρόποι. Η ομαδικότητα, που καλλιεργείται μέσα από την εμπειρία της ομάδας είναι ένας δρόμος- έχει πάντα σημασία βέβαια εδώ το πως προσεγγίζει το ζήτημα ο παιδαγωγός. Μπορώ να σκεφτώ πολλά εργαλεία θεατρικού παιχνιδιού που έχω χρησιμοποιήσει και εγώ σε παιδιά προκειμένου, μέσα από το παιχνίδι να μπορούμε να «μπαίνουμε» ο ένας στα παπούτσια του άλλου. Το σημαντικότερο όμως είναι το ίδιο το παράδειγμα που δίνουμε με τη ζωή μας, οι ενήλικες. Όταν υπάρχει απάθεια στον πόνο του διπλανού, αναλγησία στις σχέσεις μας, ναρκισσισμός – και άρα ένας καθρέπτης μόνιμα στραμμένος στον εαυτό μας- πώς να καλλιεργήσουμε την ενσυναίσθηση στα παιδιά;
Στο έργο ο Κωστής έχεις τον δικό του φανταστικό φίλο, έναν ελέφαντα. Πολύ συχνά το ίδιο κάνουν και πολλά παιδιά στην κανονική ζωή. Πιστεύετε ότι η δημιουργία και η ύπαρξη ενός «φανταστικού φίλου» κρύβει μία ανάγκη του παιδιού για περισσότερη επικοινωνία;
Κάποιες φορές ναι, ένας φανταστικός φίλος μπορεί να είναι μια «πρόβα» επικοινωνίας με ανθρώπους του περιβάλλοντος ενός παιδιού. Άλλες φορές πάλι είναι σαν να προσωποποιούνται πλευρές του ίδιου του εαυτού, με τις οποίες το παιδί μπαίνει σε διάλογο, ή επιτρέπει στον εαυτό του να τις ζήσει χωρίς ενοχή. Μπορεί για παράδειγμα ο φανταστικός φίλος να κάνει … αταξίες, όπως συμβαίνει μεταξύ άλλων και στην περίπτωση του Ελέφαντα που μπαίνει στο δικό μας δωμάτιο. Για την ακρίβεια όχι απλές αταξίες αλλά μια ολόκληρη επανάσταση, μιας και φέρνει τα πάνω κάτω στις αγκυλώσεις της οικογένειας του ήρωα. Από αυτή την σκοπιά ο φανταστικός φίλος είναι ένας καταλύτης ώστε να εκφράσει το παιδί τη δυσαρέσκειά του για ό,τι συμβαίνει αλλά και να προτείνει μια λύση.
Πόσο σημαντική είναι η ουσιαστική επικοινωνία τόσο με τα παιδιά μας όσο και με τους δικούς μας ανθρώπους γενικότερα;
Πόσο σημαντικό είναι το νερό που πίνουμε – και που προσφέρουμε, όταν μιλάμε για επικοινωνία με τα παιδιά- να είναι καθαρό; Έτσι κι αλλιώς, όσον αφορά στα παιδιά, αν δεν είναι αυθεντική η επικοινωνία μας μαζί τους, εκείνα θα το καταλάβουν και θα διεκδικήσουν με κάθε τρόπο μια αλήθεια από εμάς.
Θεωρείτε ότι η ειλικρίνεια πρέπει να αποτελεί τη βάση της κάθε συζήτησης – ανάλογα φυσικά και με την ηλικία του κάθε παιδιού;
Ναι. Δεν μπορείς να είσαι ψεύτικος- κάλπικος. Αυτό είναι πολύ μπερδευτικό για ένα παιδί. Γιατί έτσι κι αλλιώς αντιλαμβάνεται ασυνείδητα την ανειλικρίνεια, απλά μην παραδεχόμενος ο ενήλικας το ψέμα του, φέρνει το παιδί σε αδιέξοδο. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να λέμε στα παιδιά τα πάντα- και για θέματα που δεν τα αφορούν- σε ηλικία που δεν είναι σε θέση να τα επεξεργαστούν ακόμη…
Χρειάζεται όμως να προσπαθούμε να είμαστε αυθεντικοί, ειλικρινείς και αυθόρμητοι στο δικό μας συναίσθημα, γιατί αυτό το τεστάρουν καθημερινά. Δεν μπορείς να κρύψεις από ένα παιδί ότι πονάς, ότι φοβάσαι, ότι έχεις θυμώσει (άλλο αν πρέπει να φιλτράρεις το πώς αυτό εκφράζεται). Αντίθετα, αν το κρύψεις, είναι σαν να μην του επιτρέπεις να αισθανθεί και εκείνο τα αντίστοιχα συναισθήματα.
Είναι μία θεατρική παράσταση ένας τρόπος για να περάσουμε ουσιαστικά μηνύματα στα παιδιά;
Καταλαβαίνω πως πολλοί γονείς αναζητούν «μηνύματα» στα έργα που επιλέγουν για τα παιδιά τους. Καταλαβαίνω και την ανάγκη να νοηματοδοτήσουμε μια εμπειρία. Να λάβουμε και να αποκωδικοποιήσουμε το μήνυμα. Ωστόσο, δεν είμαι σύμφωνη με αυτή την αποκωδικοποίηση όσον αφορά στην τέχνη.
Βρείτε μου εσείς ένα παιδί που αναζητάει τα …μηνύματα σε αυτά που το συγκινούν! Θα δυσκολευτείτε. Και μην υποτιμάμε τα παιδιά. Έχουν κριτήριο. Αλώστε και από θεατρικής πλευράς, τα έργα που απασχολούνται με το να «περνάνε μηνύματα» είναι μάλλον διδακτικά και ο διδακτισμός δεν είναι κατά την άποψή μου ο ρόλος του θεάτρου. Στόχος μιας παράστασης για παιδιά, όπως την βλέπω εγώ, είναι να αφορά στο παιδί- να μιλάει για κάτι που το αγγίζει και μπορεί να ταυτιστεί, να είναι ειλικρινής, να προάγει την αισθητική καλλιέργεια και να απευθύνεται πέρα από το νοητικό, στον παιδικό ψυχισμό
Έχετε λάβει μηνύματα από γονείς αναφορικά με τους προβληματισμούς και τις απορίες των παιδιών που παρακολούθησαν το έργο; Θέλετε να μας αναφέρετε κάποιες από αυτές;
Καταρχάς η ανταπόκριση των ίδιων των γονιών είναι ιδιαίτερα έντονη στην παράσταση. Φεύγουν συχνά πολύ συγκινημένοι οι ίδιοι. Και μας έχουν μιλήσει για τους δικούς τους προβληματισμούς σε σχέση με το θέμα. Κι αυτό γιατί η συγκεκριμένη παράσταση νομίζω ότι απευθύνεται τόσο στα παιδιά, όσο και στους γονείς τους. Όσο για τους προβληματισμούς των παιδιών, ή τις απορίες τους, αυτές εκφράζονται αυθόρμητα και κατά τη διάρκεια της παράστασης πολλές φορές! Χωρίς να θέλω να προδώσω κάτι από το έργο, ας πούμε απλά ότι τα παιδιά κάποιες φορές αναζητούν την συμβολική σημασία του ελέφαντα με έναν τρόπο αυθόρμητο, ουσιαστικό και … καίριο.
