Στο επίκεντρο της σειράς βρίσκεται μια αρκετά προφανής κριτική απέναντι στην “εμμονή” της καπιταλιστικής κοινωνίας με τον ανταγωνισμό και πολύ περισσότερο με τον στοιχηματικό χαρακτήρα που έχει αποκτήσει αυτός ο ανταγωνισμός, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στα χρηματιστήρια.
Οι φτωχοποιημένοι αστοί, εκείνοι δηλαδή που έχουν αποτύχει στον καπιταλιστικό στίβο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ανταγωνίζονται μέσα στη σειρά σε ένα παιχνίδι τελευταίας ευκαιρίας. Ανακαλύπτουν γρήγορα ότι αυτό το παιχνίδι δεν αφορά απλώς σε ένα μεγάλο χρηματικό έπαθλο, όπως τους έχουν υποσχεθεί οι διοργανωτές, αλλά εντελώς κυριολεκτικά στην επιβίωσή τους με όρους ζωής και θανάτου.
Την ίδια στιγμή, οι θεατές ανακαλύπτουν ότι οι συμμετέχοντες στο παιχνίδι, με τις ομοιόμορφες φόρμες τους είναι, λίγο – πολύ, φυλακισμένα χάμστερ σε μία ρόδα τρωκτικών που διασκεδάζει τους υπερ-πλούσιους. Περίπου, δηλαδή, με τον τρόπο που νιώθει ο μέσος άνθρωπος τη δική του ζωή του σαν τρένο παγιδευμένο στις οικονομικές ράγες του δυτικού κόσμου σήμερα, πάνω στις οποίες μπορεί να κινηθεί αποκλειστικά μπροστά ή πίσω ή να παραμείνει στάσιμος.
Έτσι, συναισθανόμαστε ως θεατές τις αγωνίες των ηρώων γιατί αναλογούν στις δικές μας έγνοιες που γεννάει η καθημερινή μας προσπάθεια και προσμένουμε την επανάστασή τους, γιατί νιώθουμε οι ίδιοι ότι θα θέλαμε να μπορούσαμε να αντιδράσουμε στις ανισότητες που βιώνουμε. Άλλοτε, θυμώνουμε με τους ήρωες που δεν διαφεύγουν όταν τους δίνεται η δυνατότητα, ίσως γιατί αναγνωρίζουμε την απληστία στη φύση των ανθρώπων – που ιεραρχούν ενίοτε το χρήμα πριν από την αξία της ζωής και πάνω από άλλα ιδανικά – και ίσως γιατί αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας παρόμοιες επιλογές που έχουμε κάνει ή κάνουμε κατά καιρούς.
Η επιτυχία της σειράς έγκειται στο γεγονός ότι κάθε φορά που ο θεατής ταυτίζεται με έναν ήρωα ο οποίος δίνει μάχη για τη ζωή του, αδικεί έναν άλλο ήρωα.
Βέβαια, όπως οι πλούσιοι παρακολουθούν την εξέλιξη του παιχνιδιού από μία ασφαλή απόσταση στοιχηματίζοντας πελώρια χρηματικά ποσά, έτσι παρακολουθούμε κι εμείς μια ιστορία που εκτυλίσσεται στη Νότια Κορέα, από πολύ μακριά, στοιχηματίζοντας με το συναίσθημα. Η επιτυχία της σειράς έγκειται στο γεγονός ότι κάθε φορά που ο θεατής ταυτίζεται με έναν ήρωα ο οποίος δίνει μάχη για τη ζωή του, αδικεί έναν άλλο ήρωα. Η εναλλαγή των συναισθημάτων που μας προκαλεί αυτή η οξυμωρή τοποθέτηση απέναντι στους χαρακτήρες της σειράς και βέβαια τα ένστικτά μας που διεγείρει, εξηγούν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μας σε αυτό το έργο τέχνης. Επιπλέον, η σειρά εκμεταλλεύεται άριστα τη γνωστική ασυμφωνία η οποία δημιουργείται στο μυαλό μας από τη χρήση παιδικών παιχνιδιών και τη φρίκη που αυτά εκπροσωπούν μέσα στην πλόκη ως παιχνίδια επιβίωσης, αντιπαραθέτοντας τη συμβολική αθωότητά τους με τη διάπραξη βίας.
Οι περισσότεροι γονείς διερωτώνται αν οι ταινίες ή οι σειρές με βία όπως αυτή μπορούν να διεγείρουν βία και στην πραγματική ζωή. Ο Φρόυντ είχε προτείνει ότι η φρίκη είναι ελκυστική επειδή επιτρέπει την έκφραση συναισθημάτων που καταπιέζονται από το Εγώ, δηλαδή με συνειδητή προσπάθεια. Στη δε Θεωρία Διαχείρισης Απειλών είχε διατυπωθεί η υπόθεση ότι αυτοί οι τύποι ταινιών είναι δυνατόν να βοηθούν τους ανθρώπους να διοχετεύουν χωρίς επιπτώσεις τα καταπιεσμένα συναισθήματά τους ή να ξεπερνούν βασανιστικούς φόβους. Ωστόσο, ο Άλμπερτ Μπαντούρα, ένας από τους πιο διακεκριμένους ψυχολόγους του 20ού αιώνα που απεβίωσε μόλις φέτος (2021) το καλοκαίρι, απέδειξε πειραματικά το 1961 με την περίφημη κούκλα Μπόμπο ότι τα παιδιά που γίνονται θεατές της βίας των ενηλίκων, τείνουν όχι μόνο να αναπαράγουν αυτή τη βία αλλά να αισθάνονται την ίδια επιθετικότητα με τη βία που βλέπουν.
Τις πρώτες ημέρες της τηλεόρασης, κυριαρχούσε σύμφωνα με το πνεύμα της θεωρίας του Φρόυντ, ότι το να βλέπεις ανθρώπους να τσακώνονται ή να πυροβολούν ο ένας τον άλλον στην οθόνη θα βοηθούσε τους θεατές να εκτονώνουν την απωθημένη επιθετικότητά τους, μειώνοντας την τάση τους να χτυπούν ή να πυροβολούν στην πραγματική ζωή.
Στο πείραμα του Μπαντούρα, παιδιά προσχολικής ηλικίας παρατηρούσαν ενήλικες να χτυπούν μια γιγαντιαία φουσκωτή κούκλα που ονομάζονταν Μπόμπο. Όταν ήταν η σειρά τους να αλληλεπιδράσουν με τον Μπόμπο, αυτά τα παιδιά ήταν τουλάχιστον το ίδιο επιθετικά με τους ενήλικες. Τα βίντεο από τα πειράματα του Μπαντούρα δείχνουν ένα κοριτσάκι με λευκό φόρεμα και προσεγμένο γιακά να σπρώχνει την φουσκωτή κούκλα και στη συνέχεια να παίρνει μια διαφορετική, μικρότερη κούκλα και να τη χρησιμοποιεί ως όπλο απέναντι στον Μπόμπο. Σε μια άλλη σκηνή, ένα νεαρό αγόρι αρπάζει ένα όπλο-παιχνίδι και προσποιείται ότι πυροβολεί τον Μπόμπο. Αντίθετα, στην ομάδα ελέγχου τα παιδιά που παρατηρούσαν ενήλικες να παίζουν ήρεμα μεταξύ τους δεν εκδήλωσαν καμία επιθετικότητα.
Μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων από τα πειράματα, ο Μπαντούρα κλήθηκε να καταθέσει ενώπιον του Αμερικανικού Κογκρέσου για τις επιπτώσεις της προβολής βαρβαρότητας στα μέσα ενημέρωσης. Η ραδιοτηλεοπτική βιομηχανία, διόλου ευχαριστημένη προσέλαβε ψυχολόγους για να γράψουν κριτικές στην έρευνα του Μπαντούρα και να δημοσιεύσουν άρθρα που απέρριπταν τα ευρήματά του. Πολύ χαρακτηριστικά, ο Μπαντούρα έγινε χαρακτήρας με απρόσεκτες συμπεριφορές σε ένα τηλεοπτικό δράμα της εποχής.
Η κινηματογραφική βιομηχανία επιμένει μέχρι σήμερα να μην ενστερνίζεται αυτά τα αποτελέσματα. Επομένως οι γονείς είναι σκόπιμο να αντιμετωπίζουν από μόνοι τους πολύ επιφυλακτικά την έκθεση των παιδιών τους στην κινηματογραφική και τηλεοπτική βία.
Αρχική δημοσίευση από τον Δημήτρη Παπαδημητριάδη στο https://fotinigeorgiou.gr.