Στα επόμενα 3 λεπτά θα μάθεις:
– Τι είναι η Δυσμορφοφοβία.
– Ποια είναι τα βαθύτερα αίτιά της.
Γνωρίζεις ότι η πλαστική χειρουργική σήμερα είναι ο επιστημονικός τρόπος για να “παγώσει” ο χρόνος και να βελτιώσει κάποιος την εμφάνισή του; Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, κάθε χρόνο μειώνεται ο μέσος όρος ηλικίας των ατόμων που δεν είναι ικανοποιημένοι από την εξωτερική τους εμφάνιση και καταφεύγουν σε πλαστικούς χειρουργούς. Έτσι, σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Εταιρείας Πλαστικών Χειρουργών, στις ΗΠΑ το 2017 πραγματοποιήθηκαν 229.000 αισθητικές παρεμβάσεις σε εφήβους ηλικίας από 13 έως 19 ετών. Ο ψυχολόγος Γιώργος Παπαγεωργίου, διευθυντής και επόπτης επιστημονικού προσωπικού στην ΨΥΧΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ (psychikifrontida.gr) εξηγεί ότι αυτό πρόκειται για ψυχική διαταραχή, η οποία αφορά στη βαθιά και γενικευμένη αρνητική εικόνα που έχουν αρκετοί άνθρωποι για τον εαυτό τους.
Κύριε Παπαγεωργίου, χτυπάτε κάποιο καμπανάκι για εκείνους που καταφεύγουν στις πλαστικές, προκειμένου να βελτιώσουν την εμφάνισή τους. Όποιος αγαπά τις πλαστικές επεμβάσεις έχει πρόβλημα; Αυτό υποστηρίζετε;
Είναι λάθος να γενικεύουμε. Δεν ισχύει ότι όλοι όσοι θέλουν να αλλάξουν κάτι επάνω τους δεν είναι ψυχικά υγιείς. Ωστόσο, στον υπερβολικό βαθμό που ισχύει αυτό το φαινόμενο μιλάμε για διαταραχή, που ονομάζεται διαταραχή Δυσμορφοφοβίας, που είναι μια παθολογική κατάσταση, η οποία δυστυχώς δεν αφορά μόνο στους μεσήλικες και σε όσους αντιμετωπίζουν τα επερχόμενα γηρατειά. Αυτό το αίσθημα μπορεί να ξεκινήσει αρκετά νωρίς, ίσως ακόμη κι από την εφηβεία. Γι’ αυτό και οι πλαστικοί χειρουργοί πλέον αναφέρουν αυξανόμενα περιστατικά σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες και κυρίως σε γυναίκες.
Και πώς ξεχωρίζουμε κάποιον που κάνει πλαστική για τους σωστούς λόγους από κάποιον που καταφεύγει σε αυτήν για τους λάθος;
Καταρχάς, ένα πρώτο σημάδι είναι οι πολλές πλαστικές. Άλλο να κάνεις μία δύο πλαστικές επεμβάσεις για να βελτιώσεις την εμφάνισή σου κι άλλο σειρά πλαστικών ή να μην μπορείς να βάλεις τέλος σε αυτές. Όταν ερωτώνται τα άτομα που καταλήγουν σε πολλαπλές πλαστικές “γιατί το κάνουν”, στις περισσότερες περιπτώσεις απαντούν ότι επιθυμούν να «βελτιώσουν τη ζωή τους». Αυτό, όμως, σε ψυχικούς όρους δεν είναι αληθινό και δεν ισχύει.
Η διαφορά είναι η εξής: Σε έναν ψυχικά υγιή η επέμβαση πράγματι θα φέρει θετική αναβάθμιση στην ψυχολογία του. Αντίθετα, όταν υπάρχει διαταραχή, το άτομο, μετά την πλαστική επέμβαση συνήθως δεν εμφανίζει υποχώρηση των συμπτωμάτων, αφού εξακολουθεί να πιστεύει ότι η εμφάνισή του δεν είναι ικανοποιητική και η ανησυχία του εμμένει γι’ αυτά τα οποία μόνο το ίδιο αναγνωρίζει ως ελαττώματα πάνω του. Έτσι, παρόλο που μπορεί να έχει ήδη βελτιώσει την εμφάνισή του με μία πλαστική επέμβαση, συνεχίζει να κυριαρχεί το αίσθημα της «απέχθειας για το είδωλο στον καθρέφτη».
Πώς μια ανασφάλεια για την εμφάνισή μας μπορεί να εξελιχθεί σε απέχθεια για τον εαυτό μας;
Αυτό συμβαίνει όταν εξελίσσεται σε Σωματοδυσμορφική Διαταραχή ή Δυσμορφοφοβία. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει εμμονική ενασχόληση του ατόμου με την εμφάνισή του αλλά και δυσαρέσκεια για αυτήν. Τότε μπορούμε να πούμε ότι η εξωτερική εμφάνιση επηρεάζει την ψυχική υγεία. Η εικόνα του σωματοδυσμορφικού για το σώμα του είναι στρεβλή, δηλαδή κυριολεκτικά δεν αντιλαμβάνεται ο ίδιος την εικόνα του στον καθρέφτη όπως την αντιλαμβάνονται οι άλλοι γύρω του. Για παράδειγμα, μία πολύ αδύνατη κοπέλα που πάσχει από ανορεξία πραγματικά δεν βλέπει στον καθρέφτη το απισχνασμένο άτομο που βλέπουν όλοι οι άλλοι γύρω της. Ή μία κυρία που έχει κυτταρίτιδα μπορεί πραγματικά να θεωρεί ότι δεν έχει θηλυκότητα, ενώ κάτι τέτοιο μπορεί να μην ισχύει.
Γιατί τα άτομα με αυτή τη διαταραχή δυσκολεύονται να βάλουν stop στις πλαστικές επεμβάσεις;
Επειδή, ενώ τα άτομα παρεμβαίνουν σε μία ατέλεια, κάνοντας μια πλαστική επέμβαση με σκοπό να βελτιώσουν την εμφάνισή τους και να νιώσουν καλύτερα, αμέσως μετά βρίσκουν κάτι άλλο «αταίριαστο» στην εξωτερική τους εμφάνιση, το οποίο πάλι πρέπει να διορθωθεί. Στην πορεία – ακόμη κι αν στην αρχή το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό – ο ενθουσιασμός γρήγορα δίνει τη θέση του σε ένα βαρύ συναίσθημα θλίψης και αυτολύπησης. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ίδια η απόρριψη του εαυτού του ατόμου, ενώ τη μεταφράζει ως απόρριψη για κάποιο συγκεκριμένο σημείο του σώματος του. Ο καθρέφτης, όμως, στην περίπτωση αυτή δεν είναι αδιάψευστος μάρτυρας. Διότι μέσω του καθρέφτη το άτομο με τη συγκεκριμένη διαταραχή βασίζεται στην προσωπική του αντίληψη που συχνά είναι στρεβλή. Φυσικά μπορεί να έρχεται αντιμέτωπο και με κάποιες γνώμες ανθρώπων, όχι και τόσο αντικειμενικές (π.χ. ένας ιδιοτελής πλαστικός χειρουργός ή μια όχι και τόσο καλοπροαίρετη φίλη). Επειδή όμως λόγω της διαταραχής δίνει υπερβολική σημασία στα παραπάνω, σ’ ένα καθρέφτισμα θα αντιληφθεί αυτό που φοβάται, πράγμα που θα του επιφέρει ψυχική αποσταθεροποίηση.
“Δε μου αρέσει ο εαυτός μου”; Ποιο βαθύτερο αίτιο μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτό;
Υπάρχει μια μικρή κλασική αλήθεια που – αν και κοινότοπη – συχνά ισχύει. Αυτός που ασχολείται διαρκώς με την εμφάνισή του, είναι επειδή θέλει να κρύψει από πίσω της την προσωπικότητά του. Είναι αυτό που λένε οι Άγγλοι «Person hides behind the Body». Είναι γεγονός. Η απέχθεια είναι ένα εσωτερικό τέρας που ζητάει να τραφεί με τη σάρκα μας. Η βαθύτερη αιτία μπορεί να είναι κάτι υπαρξιακό – εσωτερικό, όπως για παράδειγμα η άρνηση του θανάτου όσο μεγαλώνουμε ή η ανάγκη μας να νιώσουμε ξανά ελκυστικοί μετά από μια ερωτική απογοήτευση.
Η συγκεκριμένη διαταραχή μπορεί να συνυπάρχει με άλλες;
Όταν ο ενδιαφερόμενος φτάσει να αναζητήσει βοήθεια, σχεδόν πάντα ο ψυχοθεραπευτής καταλήγει να συζητάει μαζί του για βαθύτερα θέματα όπως κατάθλιψη, άγχος ή άλλες διαταραχές. Γενικά, πολύ συχνά η Δυσμορφοφοβία, συνυπάρχει με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως τη Διαταραχή Μετατροπής, με Διατροφικές Διαταραχές (ανορεξία-βουλιμία), με Καταθλιπτικές Διαταραχές ή Διαταραχές Προσωπικότητας (οριακή, αντικοινωνική και δραματική προσωπικότητα).
Επομένως η ψυχοθεραπεία βοηθάει;
Το να απορρίπτει κάποιος τον εαυτό του, είτε λόγω χαρακτήρα είτε λόγω συμπεριφοράς, είναι ένα βαρύ συναίσθημα τόσο για να το βιώσει όσο και για να το παραδεχθεί. Όμως, τα ψέματα δεν ωφελούν και σε αυτό μόνο η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει. Στις συνεδρίες με ένα άτομο που πάσχει από Σωματοδυσμορφική διαταραχή, ο ψυχολόγος επικεντρώνεται στις αιτίες που μπορεί να του προκαλούν δυσαρέσκεια για τα μη ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωής του. Με την αποδοχή και τη φροντίδα που λαμβάνει μέσω της ψυχοθεραπευτικής σχέσης, μπορεί να βοηθηθεί στα προβλήματα και τις ανεπάρκειές του και να καταφέρει να βελτιώσει τη ζωή του με ψυχικούς όρους.
Πού εστιάζει η θεραπεία σε αυτή την περίπτωση;
Είναι σημαντικό ο θεραπευόμενος να κατακτήσει την ψυχική αποδοχή του εαυτού του, αυτό που περιγράφεται συνοπτικά με τη φράση «αυτός είμαι και σ’ όποιον αρέσω». Όμως αυτό πρέπει να κατακτηθεί μέσα στον ίδιο τον θεραπευόμενο όχι με έναν «στεγνό» εγωισμό, με τη βαθύτερη αποδοχή της ζωής του, των γεγονότων που την όρισαν αλλά και των ικανοτήτων και των ευκαιριών που είχε.
Στο πλαίσιο της θεραπείας θα μπορέσει να ανακαλύψει και να κατανοήσει αυτό το «βαθύτερο» που τον βασανίζει, ώστε να βοηθηθεί. Επίσης, είναι σημαντικό να καταλάβει ότι το «παιχνίδι της μορφής και της εμφάνισης» ούτως ή άλλως θα παρέλθει με τον χρόνο κι ότι μέσα από τις πλαστικές επεμβάσεις μπορεί μεν να κερδίσει λίγα χρόνια καλύτερης εμφάνισης ακόμα, αλλά αυτά δεν θα είναι ποιοτικά αν δεν έχει κατακτήσει την ψυχική ισορροπία που αναζητά.
Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι ψυχολόγος Bsc (Psychology) University of London, MSc (Health Psychology) University of Central Lancashire, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (IARPP) – ΗΠΑ, διευθυντής και επόπτης επιστημονικού προσωπικού στην ΨΥΧΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ (psychikifrontida.gr).