Στα επόμενα 5 λεπτά θα μάθεις:
-Πόσο σημαντικός είναι ο τρόπος που αντιδράμε στο στρες.
-Τι είναι οι βιότυποι και ποια είναι τα 8 είδη τους.
Τα τελευταία χρόνια ζητήματα που αφορούν στην ψυχική υγεία, όπως το άγχος, το στρες και η κατάθλιψη, έρχονται ολοένα και περισσότερο στο προσκήνιο. Το να μιλάμε για αυτά και να προσπαθούμε να διώξουμε το στίγμα, είναι σίγουρα ένα πρώτο βήμα. Για να μπορέσουμε όμως να καταλάβουμε αυτά τα ζητήματα, πρέπει να κοιτάξουμε μέσα στο μυαλό μας.
Είχαμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε τον εγκέφαλό μας σαν κάτι στατικό. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι έχει μία εκπληκτική ικανότητα να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής μας. 100 δισεκατομμύρια νευρώνες αποσυνδέονται και συνδέονται, δημιουργώντας ένα “κύκλωμα” που επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα, ακόμα και τις συμπεριφορές μας. Παρόλο που η επιστήμη σε ό,τι αφορά στον εγκέφαλο μοιάζει περίπλοκη και τρομακτική, θα πρέπει να θυμάσαι το εξής: ο καθένας από εμάς έχει τη δύναμη και αλλάξει τον εγκέφαλό του.
Και ένας τρόπος να το πετύχουμε αυτό είναι ο τρόπος που αντιδρούμε στο στρες. Το στρες αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός μας αλλάζει και προσαρμόζεται – είτε για καλό είτε για κακό. Όταν είμαστε αγχωμένοι γιατί δεν μπορούμε να ελέγξουμε μία κατάσταση, εμφανίζονται αρνητικές σκέψεις και αρνητικά συναισθήματα.
Η έρευνά μου εστιάζει στο τι συμβαίνει σε περιόδους υπερβολικού και αρνητικού άγχους. Γιατί το στρες από μόνο του δεν είναι κακό – το αντίθετο μάλιστα. Κάποια είδη του είναι θετικά, όπως το στρες που σχετίζεται με ένα πολύ φιλόδοξο και σημαντικό για εσένα project. Όταν όμως το κακό στρες συσσωρεύεται, ενεργοποιείται το μέρος του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνο για τις άσχημες σκέψεις και τα αρνητικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να εγκλωβιζόμαστε σε αυτά.
Όλα αυτά δεν αποτελούν αδυναμία ή ατέλεια. Και όλοι μας τα βιώνουμε σε κάποιο βαθμό.
Το στρες αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός μας αλλάζει και προσαρμόζεται – είτε για καλό είτε για κακό.
Τι είναι οι βιότυποι
Και πώς συνδέονται όλα αυτά με την ψυχική μας υγεία; Χρησιμοποιώντας high-definition τεχνολογία και μαγνητικές τομογραφίες, μελέτησα αυτές τις μεταβολές του εγκεφάλου, ξεχωρίζοντας 8 διαφορετικούς τρόπους – τους οποίους ονομάζω biotypes, βιότυπους. Αυτοί μας αποσυντονίζουν και μας κάνουν να νιώθουμε εγκλωβισμένοι. Σε περιόδους που νιώθουμε ότι έχουμε έντονο και κακό στρες, το οποίο δεν μπορούμε να ελέγξουμε, μία συνεχής πίεση ασκείται στον εγκέφαλό μας. Αν δεν μπορέσουμε να βρούμε έναν τρόπο να προσαρμοστούμε σε αυτό το στρες, ο εγκέφαλός μας πιέζεται όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα να κολλάει. Αυτή η αίσθηση, σε συνδυασμό με το ότι αισθανόμαστε ότι δεν υπάρχει διέξοδος, είναι αυτό που ονομάζουμε κλινική κατάθλιψη ή κλινική διαταραχή άγχους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ίσως είναι πολύ δύσκολο να είμαστε παραγωγικοί και να διατηρούμε υγιείς σχέσεις.
Νομίζουμε ότι η κατάθλιψη είναι μίας μορφής. Όπως όμως υπάρχουν διαφορετικά είδη ασθενειών, το κάθε ένα από τα οποία έχει διαφορετικά συμπτώματα και χρήζει άλλου είδους θεραπείας, έτσι υπάρχουν και διαφορετικά είδη κατάθλιψης. Κατανοώντας αυτούς τους βιότυπους – που αντικατοπτρίζουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αποτυπώνεται το κακό στρες – θα κατανοήσουμε τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Και αυτό πιστεύω ότι είναι το μεγαλύτερό μας πλεονέκτημα.
Η ψυχική υγεία δεν διαφέρει σε τίποτα από τα άλλα είδη υγείας. Και όπως σκεφτόμαστε ποια τρόφιμα είναι κατάλληλα για να μας γεμίσουν ενέργεια, με τον ίδιο τρόπο πρέπει να σκεφτόμαστε πώς θα τραφεί και ο εγκέφαλός μας: ποιες πληροφορίες του δίνουμε, σε τι εστιάζουμε την προσοχή μας, πώς τον εκπαιδεύουμε και πώς αναζητάμε το καλό στρες που μας βοηθάει να καλλιεργούμε την ανθεκτικότητά μας και μας μαθαίνει στρατηγικές διαχείρισης του κακού στρες; Άποψή μου είναι ότι όσο περισσότερο είμαστε σε θέση να απαντάμε αυτά τα ερωτήματα, τόσο πιο προετοιμασμένοι θα είμαστε σε ό,τι αφορά στην πρόληψη και τόσο καλύτερα θα ζούμε τη ζωή που θέλουμε.
Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε τον αγώνα κατά της κρίσης στον τομέα ψυχικής υγείας, χωρίς να ξεκινήσουμε από τη ρίζα του προβλήματος: το μυαλό μας.
Ένας άνθρωπος ενδέχεται να ανησυχεί και να αγχώνεται σε υπερβολικό βαθμό, να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί ή να κολλάει σε μία αρνητική εμπειρία. Αν κάποιος αναγνωρίσει τον εαυτό σου σε κάποιον βιότυπο, αυτό ίσως είναι ο δικός του τρόπος αντίδρασης στο κακό στρες. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι πάσχει από κατάθλιψη. Είναι όμως ένα πολύ σημαντικό βήμα στην κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου. Αν μπορούμε να κατονομάσουμε την πρόκληση την οποία αντιμετωπίζουμε, είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στο να την κατανοήσουμε. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το μυαλό μας.
Μία σύντομη αναδρομή
Η δική μου αποστολή ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια. Τείνω να κατανοήσω πώς λειτουργεί το μυαλό και να καταλάβω καλύτερα τον τρόπο, με τον οποίο εμείς δουλεύουμε. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε τον αγώνα κατά της κρίσης στον τομέα ψυχικής υγείας, χωρίς να ξεκινήσουμε από τη ρίζα του προβλήματος: το μυαλό μας. Στην αρχή της καριέρας μου ένας γνωστός μου αυτοκτόνησε και πιο πρόσφατα ένα πολύ δικό μου άτομο. Τέτοιου είδους περιστατικά καταδεικνύουν πόσο επιτακτική ανάγκη είναι να αντιμετωπίσουμε αυτή την κρίση.
Για να επιταχύνω νέα ευρήματα και λύσεις, ίδρυσα το Stanford Center for Precision Mental Health and Wellness (PMHW), το οποίο απαρτίζεται από μία πολύ δυνατή ομάδα. Έχουμε αφιερώσει χιλιάδες ώρες κοιτάζοντας εικόνες του εγκεφάλου και συνομιλώντας με χιλιάδες άτομα, κάτι που κατάφερα μέσω διεθνών συνεργασιών. Χρησιμοποιούμε κάθε εργαλείο που έχουμε στην διάθεσή μας για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τη νευροεπιστήμη της ψυχικής υγείας.
Όταν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τα δικά μας σημάδια του στρες, μπορούμε να αναλάβουμε δράση αλλάζοντας την καθημερινότητά μας.
Τα 8 είδη βιοτύπων
Ακολουθεί μία εισαγωγή για τους 8 βιότυπους, τα “κυκλώματα” του εγκεφάλου που τον καθορίζουν, αλλά και μερικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που εμφανίζονται στο κάθε ένα από αυτά:
“Rumination” (Ιδεομυρηκασμός)
- Είναι η τάση να επαναλαμβάνεται η ανησυχία και οι αρνητικές σκέψεις από την εσωτερική σου φωνή.
- Η επαναλαμβανόμενη αρνητική αυτοεκτίμηση μπορεί να δημιουργήσει μία εσωτερική ένταση και να επηρεάσει την κοινωνική και επαγγελματική συμπεριφορά.
“Anxious Avoidance” (Αποφευκτικά αγχώδης)
- Καταστάσεις κατά τις οποίες νιώθεις άγχος, μπορεί να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα σφίξιμο στο στομάχι, ιδρώτα στις παλάμες ή αυξημένους παλμούς. Όλα αυτά ενδέχεται να κάνουν το άτομο να αποφεύγει ακόμα περισσότερο την κατάσταση που το προκαλεί άγχος.
- Έχει επίδραση στο αίσθημα ικανοποίησης.
“Negative Bias” (Προκατάληψη για αρνητική έκβαση)
- Η αίσθηση ότι είσαι εγκλωβισμένος σε ένα φαύλο κύκλο αρνητικότητας, με αποτέλεσμα να περιμένεις το χειρότερο αποτέλεσμα κάνοντας καταστροφικές σκέψεις.
- Αδυνατείς να δεις τα θετικά στους άλλους ή το περιβάλλον γύρω σου.
“Threat Response” (Αντιμετώπιση του στρες)
- Ενεργοποίηση αυτόματων αντιδράσεων, που βάζουν σε κατάσταση συναγερμού το μυαλό και το σώμα και τις οποίες είναι δύσκολο να απενεργοποιήσεις.
- Οι αυτόματες αυτές αντιδράσεις ενδέχεται να προκαλέσουν τρέμουλο και φόβο.
“Emotional Numbness” (Απουσία θετικού συναισθήματος)
- Αδυναμία ικανοποίησης σε δραστηριότητες που σε γέμιζαν ικανοποίηση και μία αίσθηση σκοπού.
- Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να βιώσεις θετικές αλληλεπιδράσεις.
“Context Insensitivity“ (Συναισθηματική απάθεια)
- Νιώθεις τόσο εξουθενωμένος που χάνεις το κίνητρό σου σε οτιδήποτε.
- Απαιτείται τεράστια προσπάθεια στη δουλειά και τις σχέσεις σου.
“Inattention” (Διάσπαση προσοχής)
- Δυσκολία συγκέντρωσης.
- Αίσθηση εξουθένωσης λόγω της προσπάθειας να αναγκάσεις τον εαυτό σου να συγκεντρωθεί σε ένα task.
- Οι βασικές λειτουργίες στο γραφείο και το σπίτι είναι ίσως δύσκολο να ολοκληρωθούν.
“Cognitive Fog” (Έλλειψη διαύγειας)
- Αισθάνεσαι το μυαλό σου θολό, παρά κοφτερό.
- Δυσκολία στην ικανότητα σκέψης και τη λήψη αποφάσεων.
- Αδυναμία σωστού σχεδιασμού και προγραμματισμού.
Αν καταλάβουμε αυτούς τους βιότυπους, θα μπορέσουμε να μεταβούμε από την άγνοια στη δράση σε ό,τι αφορά σε θέματα ψυχικής υγείας. Γιατί όταν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τα δικά μας σημάδια του στρες, μπορούμε να αναλάβουμε δράση αλλάζοντας την καθημερινότητά μας.