Στα επόμενα 4 λεπτά θα μάθεις:

-Τι είναι το Slow Journalism (αργή δημοσιογραφία).
-Ποιο είναι το νέο βιβλίο του Ρωμανού Γεροδήμου.


Το να ενημερωθούμε στις μέρες μας μοιάζει το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Αρκεί να έχουμε πρόσβαση σε μια οθόνη και μπορούμε εύκολα και γρήγορα να μάθουμε ό,τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω μας. Το ότι παρακολουθούμε, όμως, τις ειδήσεις και τις όποιες εξελίξεις δεν σημαίνει ότι τις καταλαβαίνουμε ή ότι αντιλαμβανόμαστε τη σημασία τους. Ούτε ότι κατανοούμε το γιατί συμβαίνει αυτό που συμβαίνει και πώς αυτό μας επηρεάζει, υποστηρίζει ο Ρωμανός Γεροδήμος, ο οποίος διδάσκει Παγκόσμια Επικαιρότητα (Global Current Affairs) στο πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ στην Αγγλία. Ο λόγος που δημιούργησε ουσιαστικά σχεδόν από το μηδέν αυτό το μάθημα για τους φοιτητές δημοσιογραφίας, συνδυάζοντας πολιτική επιστήμη, διεθνείς σχέσεις και ιστορία, ήταν ότι ο ίδιος από την επαφή με τους φοιτητές του συνειδητοποίησε ότι οι περισσότεροι από αυτούς παρόλο που παρακολουθούν τις ειδήσεις δεν τις κατανοούν. Μαζί μιλήσαμε για την επικαιρότητα. Αυτός είναι και ένας από τους σκοπούς, εξάλλου, του νέου του βιβλίου «Ανταποκρίσεις από τον 21ο αιώνα»- που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος: μια πιο βαθιά κατανόηση της επικαιρότητας. 

Ρωμανέ τι θεωρείς πιο επικίνδυνο; Έναν μη σωστά ενημερωμένο δημοσιογράφο ή ένα λάθος ενημερωμένο κοινό; 

Η αυτονόητη απάντηση είναι το πρώτο. Ο δημοσιογράφος είναι αυτός που θα πάρει πρώτος την είδηση. Αν δεν την καταλάβει πώς θα την μεταδώσει στους άλλους; Το πώς θα την χειριστεί μπορεί να σκοτώσει κόσμο. Επίσης είναι δύσκολο να αλλάξεις την παραπληροφόρηση που έχει παγιωθεί στον κοινό νού μέσα από την κακή ή λάθος ενημέρωση. Γι’ αυτό πρέπει να είναι προσεκτικός ένας δημοσιογράφος όταν βγάζει μια είδηση και να προσπαθεί να είναι όσο βαθύτερα ενημερωμένος μπορεί. Όμως και το κοινό έχει ευθύνη∙ κυρίως για το πώς και από που επιλέγει να ενημερώνεται. 

Πώς επιλέγει το κοινό να ενημερώνεται;

Κυρίως κάνοντας scrolling στο internet. Υπάρχει ένα παγκόσμιο κοινό εθισμένο στο scrolling. Παρόλο που υπάρχουν πολλοί φορείς και παραδείγματα εξαιρετικού ρεπορτάζ, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, νομίζω ότι ζούμε μια εποχή απαξίωσης και δομικής κρίσης της δημοσιογραφίας. Αυτό είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων αλλά συμπίπτει χρονικά με την πολυδιάσπαση των καναλιών της πληροφορίας. Απαιτούμε δωρεάν καλή και έγκυρη δημοσιογραφία. Δεν είμαστε προετοιμασμένοι να πληρώσουμε το μικρό αντίτιμο της επαγγελματικά δομημένης ενημέρωσης. Όλα αυτά όμως έχουν συνέπειες. Η επιφανειακή ενημέρωση δεν αρκεί. 

Πιστεύεις ότι ευθύνεται το internet για αυτό;Για την επιφανειακή ενημέρωση;

Το ίδιο το internet είναι μια άψυχη τεχνολογία. Η αρχιτεκτονική του, όμως, η δομή του, δημιουργεί διάφορα θετικά και αρνητικά. Το internet μας επιτρέπει να αναζητήσουμε πληροφορίες, να μιλήσουμε με τους άλλους, να εκφραστούμε – και αν θέλουμε να μελετήσουμε και να ενημερωθούμε. Αυτό όμως απαιτεί κόπο και χρόνο. Συχνά λέμε ότι το internet εκδημοκρατικοποίησε την ενημέρωση, αλλά στην ουσία μετέφερε την ευθύνη για την ενημέρωση στον χρήστη, ο οποίος μπορεί να μην έχει πάντα τα μέσα – ή και το κίνητρο – για να κάτσει να μελετήσει διεξοδικά ένα θέμα. 

Υπάρχει ένα παγκόσμιο κοινό εθισμένο στο scrolling.

Ανέφερες ότι και το κοινό έχει ευθύνη για το που και πώς επιλέγει να ενημερώνεται;

Ο κόσμος θεωρεί ότι η δημοσιογραφία είναι κάτι που υπάρχει και πρέπει να υπάρχει σαν τον ήλιο, σαν το οξυγόνο, σαν το νερό. Ακόμα, όμως, και το νερό περνάει από μια διαδικασία. Το πληρώνεις το νερό που πίνεις. Τη δημοσιογραφία κανείς δεν είναι προετοιμασμένος να την πληρώσει. Απαιτούμε δωρεάν, καλή και έγκυρη δημοσιογραφία, όμως, δεν είμαστε προετοιμασμένοι να πληρώσουμε. Όλα αυτά έχουν μια συνέπεια αφού συνεχίζουμε να ενημερωνόμαστε επιφανειακά για ό,τι  συμβαίνει. Η επιφανειακή ενημέρωση δεν αρκεί. Πρέπει να καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν και πώς μας επηρεάζουν. 

Θεωρείς ότι η πίεση να βγάλουν πρώτοι μια είδηση ιδιαίτερα στα ειδησεογραφικά site κάνει πιο επιπόλαιους τους δημοσιογράφους στη διαχείρισή της; 

Οι δημοσιογράφοι πάντα λειτουργούσαν υπό πίεση χρόνου. Ωστόσο, σήμερα πλέον δεν μιλάμε απλώς για χρονικό περιορισμό, αλλά για μια ασφυκτική πίεση, για μια ανάγκη ακαριαίας σχεδόν ανταπόκρισης. Ο ανταγωνισμός αυτός είναι επικίνδυνος για την ενημέρωση γιατί σημαίνει ότι πολλές φορές θυσιάζεται η ποιότητα: η διασταύρωση πληροφοριών και η ψύχραιμη αποτίμηση συμβάντων που είναι μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου ιστορικού καμβά.

Θες να μου πεις την άποψη σου για το Slow Journalism ή όπως λέμε στα ελληνικά Αργή Δημοσιογραφία;

Πιστεύω ότι οτιδήποτε δίνει τη δυνατότητα στον δημοσιογράφο την ευκαιρία να διαχειριστεί την είδηση πιο σωστά είναι καλό. Είναι όμως θέμα του κοινού το αν θα ανταποκριθεί στην Αργή Δημοσιογραφία. Εκείνοι που διάβαζαν στο παρελθόν τα πολλά περιοδικά και τα πολλά βιβλία ίσως είναι οι ίδιοι που θα διαβάσουν και το slow journalism. Απευθύνεται επομένως σε ένα κοινό πιο απαιτητικό. 

Δεν οφείλει το κοινό (επιτέλους) να στραφεί στην ποιότητα; 

Δεν είναι εύκολο. Η αρχιτεκτονική των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης – το λεγόμενο αέναο scrolling στο news feed – υποστηρίζει την επιφανειακή επαφή με πάρα πολλά ερεθίσματα, όχι την βαθύτερη κατανόηση περίπλοκων κειμένων. Όμως υπάρχουν τρόποι για να μεγαλώσει το κοινό που αναζητά την ποιότητα. Υπάρχουν δηλαδή τρόποι η ποιοτική ενημέρωση να γίνει ταυτόχρονα και συναρπαστική∙ να γίνει τόσο ενδιαφέρουσα, ώστε να εισχωρήσει και πάλι στην καθημερινή ρουτίνα των πολιτών. Χρειάζεται και οι δημοσιογράφοι να αλλάξουν τρόπο σκέψης. Να ξεκολλήσουν λίγο από τα παραδοσιακά μοντέλα αφήγησης. Χρειάζεται οπτικός αλφαβητισμός (visual literacy) – η φωτογραφία, το design, είναι πολύ σημαντικά μέσα εμπλοκής του χρήστη. Χρειάζεται συναισθηματική νοημοσύνη, ούτως ώστε ο αναγνώστης να εμπλακεί συναισθηματικά με το ρεπορτάζ, που μπορεί να αφορά ανθρώπους που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά του. Χρειάζεται μια γλώσσα που να είναι ταυτόχρονα εμπεριστατωμένη και προσβάσιμη στον μέσο αναγνώστη. Παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δημοσιογραφία σήμερα, εγώ είμαι αισιόδοξος. Ο κόσμος, όλοι μας δηλαδή, μπορεί να είμαστε λίγο εθισμένοι στο scrolling και στο ‘fast food’ των ειδήσεων, αλλά στην πραγματικότητα διψάμε για ποιότητα – και όταν η ποιότητα συνδυάζεται με αντίληψη της πραγματικότητας, τότε η επιτυχία είναι εγγυημένη.

Το slow journalism απευθύνεται σε ένα κοινό πιο απαιτητικό. 

Να μιλήσουμε για το νέο σου βιβλίο “Ανταποκρίσεις από τον 21ο αιώνα”. Είναι ένα ακαδημαϊκό βιβλίο; 

Όχι. Είναι δημοσιογραφικό. Το έγραψα  προσπαθώντας να εξηγήσω ο ίδιος στον εαυτό μου τι συμβαίνει  γύρω μου. Η πρώτη ενότητα, θα έλεγα, είναι αφιερωμένη στο να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω μας και να καταλάβουμε το γιατί συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν. Η δεύτερη ενότητα είναι ένα ταξιδιωτικό οδοιπορικό. Μία ανταπόκριση από διάφορα μέρη του κόσμου και – στο τελευταίο κομμάτι του βιβλίου – από τον ίδιο μου τον εαυτό.

Γιατί πρέπει να καταλάβω τι συμβαίνει στο κόσμο γύρω μου και να μην είμαι (καλύτερα) στον κόσμο μου; 

Γιατί αν το κάνεις αυτό θα καταλήξεις να είσαι έρμαιο των αποφάσεων των άλλων. Αν δεν καταλάβεις, δεν εμπλακείς, δεν συμμετάσχεις πώς θα επηρεάσεις ό,τι πάει να γίνει ώστε να εξασφαλίσεις το συμφέρον και τις αξίες σου; Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα τα καταφέρεις πάντα. Εάν δεν δώσεις μάχη για να υπερασπιστείς τα συμφέροντά σου, τα κύματα των εξελίξεων θα γίνουν ένα τσουνάμι που θα σε πάρει και θα σε σηκώσει. Το έχει αποδείξει αυτό η ιστορία με μάζες ανθρώπων στο παρελθόν που κατέληξαν να γίνουν θύματα. 

Είσαι σίγουρος για αυτό; 

100% σίγουρος. Δεν το λέω εγώ. Το επιβεβαιώνει η ιστορία. Ξέρεις ότι 4 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αμερική σε πέντε – δέκα χρόνια θα έχουν μείνει χωρίς δουλειά γιατί είναι οδηγοί φορτηγών και με τα self- driving cars η εργασία τους θα αντικατασταθεί από αυτά; Θα βρεθούν μια μέρα στα 50 και στα 60 τους χωρίς δουλειά, μη έχοντας άλλες δεξιότητες για να απορροφηθούν από την αγορά εργασίας. Θα είναι θυμωμένοι και απελπισμένοι γιατί δε θα μπορούν να βρουν δουλειά, δε θα μπορούν να υποστηρίξουν τις οικογένειες τους, δε θα ξέρουν ποιός και τί τους φταίει. Υπάρχει ξέρεις κάτι χειρότερο από το να χάσεις τη δουλειά σου. Το να μην υπάρχει πια καμιά δουλειά για σένα. 

Και φαντάζομαι ότι αυτό θα ισχύσει και για άλλα επαγγέλματα στο μέλλον…

Σαφώς. 

Θεωρείς ότι η  συνεργασία στο πλαίσιο ομάδας είναι κάτι που δυσκολεύει τους ανθρώπους; Εννοώ η συνεργασία μεταξύ τους, σε επαγγελματικό επίπεδο για παράδειγμα.  

Έχω την εντύπωση ότι η συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα είναι πράγματα που δυσκολεύουν τους Έλληνες. Ίσως δεν τα καλλιεργούμε επαρκώς στο σχολείο και στην οικογένεια. Υπάρχουν παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι οι Έλληνες όταν συνεργάζονται μπορούν να μεγαλουργήσουν. Νομίζω όμως ότι έχουμε την τάση να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως μονομάχους. Ίσως αυτή η τάση είναι ένα απομεινάρι μιας εποχής φτώχειας και σκληρής βιοπάλης, ακόμη και ενός διχασμού που καθόρισε τον 20ο μας αιώνα. Ίσως μας έχει απομείνει ακόμα έντονο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Φυσικά υπάρχει και κάτι καλό σε αυτό. Η έντονη ανταγωνιστικότητα και η σκληρή προσπάθεια κάνει τους Έλληνες να διαπρέπουν στο εξωτερικό. 

Και τι τρέχει με την ανταγωνιστικότητα των Ελλήνων εντός της χώρας τους;

Υπάρχει μια σχολή σκέψης που υποστηρίζει ότι στην Ελλάδα είναι ακόμη κυρίαρχη η αξία της φατρίας, της οικογένειας… Αυτό καθιστά πιο δύσκολο να υποτάξουμε το εγώ μας και να ενεργήσουμε έτσι ώστε να προσανατολιστούμε προς το συνολικό συμφέρον.

Θεωρώ ότι παίζει ρόλο και ο τρόπος που έχουμε μεγαλώσει. Με ένα “εγώ” ευαίσθητο στον φόβο της κριτικής και της αποτυχίας. Δίνουμε μεγάλη σημασία στη νίκη, στον θρίαμβο και στην πρωτιά και ως εκ τούτου δεν δίνουμε ανάλογο βάρος στην αξία της συνεργασίας, του συμβιβασμού, του να παραμερίσεις το «εγώ» για το «εμείς». Υπάρχει μέσα μας ο φόβος της αποτυχίας που μας κάνει να φοβόμαστε το ρίσκο. Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί είναι τόσο δύσκολη η επιχειρηματικότητα και η διαφορετικότητα στην Ελλάδα;

Επειδή οι Έλληνες φοβούνται το ρίσκο;

Ακριβώς! Το «Ελληνικό όνειρο» των μέσων του 20ου αιώνα ήταν μια σταθερή θέση, ένα εγγυημένο εισόδημα∙ έτσι ορίζαμε την επιτυχία. Το να ανοίξεις τη δική του επιχείρηση σε βάζει σε ένα περιβάλλον ρίσκου και πιθανής αποτυχίας. Αν και πιστεύω ότι αυτό αρχίζει να αλλάζει δειλά-δειλά στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, αλλά και πιο πρόσφατα στην κρίση, με την εμφάνιση διαδοχικών γενιών νέων ανθρώπων που ψάχνονται, που είναι εξωστρεφείς και σε επικοινωνία με διεθνείς τάσεις και ρεύματα, που θέλουν να εκφραστούν δημιουργικά, που είτε απο επιλογή είτε από ανάγκη, προσαρμόζονται σε ένα πολύ πιο ρευστό παγκόσμιο περιβάλλον. Ειλικρινά νομίζω ότι, ευτυχώς ή δυστυχώς (μάλλον δυστυχώς) οι έννοιες του εγγυημένου εισοδήματος, της μόνιμης θέσης, της επαγγελματικής σταθερότητας, ακόμη και η έννοια της εξειδίκευσης σταδιακά θα περάσουν στην ιστορία. Σταδιακά γινόμαστε όλοι ελεύθεροι/ανελεύθεροι επαγγελματίες. Ουσιαστικά δουλεύουμε πλέον όλοι για τον εαυτό μας, ο εαυτός μας είναι το brand. Και θα πρέπει να μάθουμε να τα κάνουμε όλα, και να τα κάνουμε όλα καλά. Και το marketing και το digital engagement και τις δημόσιες σχέσεις και τα social media και τα λογιστικά και τα διαχειριστικά κ.ο.κ.

Και στο εξωτερικό δηλαδή είναι πιο απελευθερωμένοι πάνω σε αυτό; Στο ενδεχόμενο του ρίσκου; 

Σε πολλές χώρες της Δύσης, ναι είναι. Στη Βρετανία, π.χ. ασπάζονται το trial and error. Είναι εξοικειωμένοι με αυτό. Θα δοκιμάσω, θα κάνω λάθος, θα αποτύχω, θα ξαναδοκιμάσω πάλι την επόμενη φορά. Αυτό είναι ο ορισμός της επιτυχίας. Αυτός πρέπει να είναι ο ορισμός της επιτυχίας. Πιστεύω, πραγματικά ότι χρειάζεται να αναπροδιορίσουμε τον ορισμό της επιτυχίας και να τη βλέπουμε μόνο ως το επιτυχημένο αποτέλεσμα αλλά ως μια μιας διαδικασία που μας βελτιώνει συνεχώς.  

Επανέρχομαι στο βιβλίο σου. Είναι ένα βιβλίο που κάποιος θα το διαβάσει από την αρχή μέχρι το τέλος μια φορά ή θα το πάρει πολλές φορές από το ράφι της βιβλιοθήκης;

Ελπίζω και τα δύο. Το χαρακτηριστικά του είναι ότι μπορείς να το διαβάσεις και μη γραμμικά. Μπορεί να διαβάσει κάποιος όποια από τις 6 ενότητες θέλει με όποια σειρά θέλει. 


Χρειάζεται να αναπροδιορίσουμε τον ορισμό της επιτυχίας και να τη βλέπουμε μόνο ως το επιτυχημένο αποτέλεσμα αλλά ως μια μιας διαδικασία που μας βελτιώνει συνεχώς.  

Ξέρεις, κάποιοι λένε ότι το να γράψεις ένα βιβλίο είναι πλέον χάσιμο χρόνου… πολύ λίγοι εκείνοι που αγοράζουν βιβλία ακόμα πιο λίγοι εκείνοι που τα διαβάζουν…

Ναι, κι εγώ ακούω συχνά ότι το βιβλιοφιλικό κοινό στην Ελλάδα είναι περιορισμένο. Ξέρεις, όταν ακούω κάτι τέτοια πράγματα, τότε είναι που πεισμώνω φοβερά, που με πιάνει το ψώνιο. Δεν αντέχω αυτή τη μοιρολατρία. Λες και η χώρα αυτή δημιουργήθηκε χτες και δεν έχει πίσω της μερικές χιλιάδες χρόνια πολιτισμού και ιστορίας.

Πεισμώνεις… Ταύρος στο ζώδιο να υποθέσω; 

Ε…ναι. 

Και πως πάει μέχρι τώρα το βιβλίο σου από πωλήσεις και ανταπόκριση από το κοινό;  

Εντάξει τώρα, τι να σου πω, όλο αυτό είναι λίγο πρωτόγνωρο για μένα. Είμαι φοβερά χαρούμενος με την ανταπόκριση. Κάναμε μερικές πολύ ωραίες παρουσιάσεις του βιβλίου στην Αθήνα (και θα κάνουμε στο άμεσο μέλλον κι άλλες και εκτός Αθήνας εφόσον μας το επιτρέψει ο κορονοϊός), με εξαιρετικούς ανθρώπους, που τους θαυμάζω βαθύτατα, οι οποίοι αγάπησαν το βιβλίο. Διαβάζω κριτικές που με αφήνουν άφωνο. Το πιο συγκινητικό όμως είναι τα μηνύματα από τους αναγνώστες – από αυτούς τους αναγνώστες που υποτίθεται ότι «δεν διαβάζουν» – που έδωσαν το βιβλίο στις μανάδες, στα παιδιά, στις φίλες τους και το συζητάνε όλοι μαζί.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι ένα ταξιδιωτικό οδοιπορικό από ότι κατάλαβα. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε σε μια δεύτερη συνέντευξη σχετικά με αυτό;

Παρόλο που αυτή την περίοδο χρειάζεται να αποφύγουμε τα ταξίδια λόγω των προληπτικών μέτρων για τη μείωση της μετάδοσης του κορονοϊού, έχουμε πολλά να πούμε για τον τρόπο που ένα ταξίδι αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και όχι μόνο.

Ο Ρωμανός Γεροδήμος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ και καθηγητής στην Ακαδημία του Σάλτσμπουργκ για τα ΜΜΕ και την Παγκόσμια Αλλαγή. Η έρευνά του εξετάζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η δημοκρατία, η συνύπαρξη και η παγκόσμια ασφάλεια σε ένα περιβάλλον αστάθειας, παγκοσμιοποίησης και ψηφιοποίησης. Η έρευνα του για την πολιτική συμμετοχή των νέων βραβεύτηκε από την Βρετανική Εταιρία Πολιτικών Σπουδών. Παράλληλα με τις ακαδημαϊκές του δραστηριότητες, γράφει και σκηνοθετεί ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ. Το πρώτο του βιβλίο στην Ελλάδα, «Ανταποκρίσεις από τον 21ο αιώνα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Διάβασε ακόμα:

Ρωμανός Γεροδήμος: “Η Ουσιαστική Επικοινωνία Με Τους Άλλους Ανθρώπους Είναι Το Νόημα Της Ζωής”

Γιώργος Χρούσος: “Το Ευ Γήρας Είναι Το Καλύτερο Σενάριο Μακροζωίας”



Author(s)

  • Φλώρα Κασσαβέτη

    Δημοσιογράφος Υγείας και Ευεξίας

    Η Φλώρα Κασσαβέτη είναι δημοσιογράφος υγείας ευεξίας. Υπήρξε Αρχισυντάκτρια στο περιοδικό Forma και περιοδικό Παιδί και Νέοι Γονείς και στα site Τhriveglobal.gr και Bestofyou.gr του Ομίλου Αntenna.