Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η αλλαγή είναι δύσκολη γιατί είναι μια διαδικασία δυναμική, πολυσύνθετη και πολύπλοκη. Αλλάζω σημαίνει προκαλώ μια αλλαγή στον εαυτό μου και πλέον διαφέρω από την προηγούμενη κατάστασή μου. Για να αλλάξει όμως ένα άτομο θα πρέπει να φύγει από τη «ζώνη ασφαλείας» του. Με τον όρο ζώνη ασφαλείας εννοούμε το οικείο, αυτό που έχουμε συνηθίσει να ζούμε ακόμα και αν είναι κάτι που μας φθείρει. Η απομάκρυνση από τη ζώνη ασφαλείας προκαλεί συχνά συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας και αβεβαιότητας.
Οι Prochaska & DiClemente (1983) ανέπτυξαν ένα μοντέλο με τα στάδια της αλλαγής απο τα οποία περνούν οι άνθρωπποι όταν επιχειρούν να υιοθετήσουν μια νέα συμπεριφορά και να αλλάξουν το τρόπο της ζωής τους. Τα στάδια αυτά είναι τα ακόλουθα:
- Πριν τη συνειδητοποίηση: Σε αυτό το στάδιο το άτομο αισθάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν έχει προσδιορίσει ακόμα ποιο είναι το πρόβλημα. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να ζει μέσα σε μια δυστυχισμένη σχέση ή να εργάζεται σε ένα χώρο που δεν νιώθει ικανοποιημένος, αλλά να σκέφτεται: «Δεν βαριέσαι έτσι είναι η ζωή… δεν είμαι και άσχημα». Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από άρνηση του προβλήματος και αντίσταση στην αλλαγή.
- Συνειδητοποίηση: Σε αυτό το στάδιο το άτομο αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα και ποιο είναι αυτό αλλά δεν είναι έτοιμο ακόμα να αλλάξει ή δεν έχει σκεφτεί τι θα πρέπει να κάνει για να λύσει το πρόβλημα. Συνηθισμένες δηλώσεις σε αυτό το στάδιο είναι «Θα πρέπει να κάνω κάτι για αυτό…ίσως πρέπει να αλλάξω κάποια πράγματα… αλλά δεν νομίζω ότι θα τα καταφέρω». Στο στάδιο της συνειδητοποίησης τα συναισθήματα είναι αντικρουόμενα, υπάρχει αμφιθυμία και το άτομο νιώθει συχνά αδύναμο και βλέπει παντού αδιέξοδα.
- Προετοιμασία: Σε αυτό το στάδιο το άτομο νιώθει ότι είναι έτοιμο να ξεκινήσει τις αλλαγές και εκφράζει την επιθυμία να αλλάξει πραγματικά με πράξεις. Για παράδειγμα, προχωράει σε ενέργειες όπως πληροφορίες για εγγραφή σε ένα γυμναστήριο, επίσκεψη σε ένα διατροφολόγο, επίσκεψη σε ένα δικηγορικό γραφείο αν πρόκειται για διαζύγιο, ή επίσκεψη σε έναν ειδικό για να διαχειριστεί τις δυσκολίες που προκύπτουν στη διαδικασία της αλλαγής. Σε αυτό το στάδιο χρειάζεται μια ρεαλιστική στοχοθέτηση και ένα σχέδιο δράσης.
- Δράση: Στο στάδιο της δράσης, το άτομο ενεργεί συστηματικά για να μεταβάλλει τον τρόπο που συμπεριφέρεται και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του. Για παράδειγμα πηγαίνει γυμναστήριο τρεις φορές την εβδομάδα, ακολουθεί το πρόγραμμα διατροφής που έχει σχεδιάσει. Το στάδιο αυτό απαιτεί χρόνο, ενέργεια και υπομονή. Είναι ίσως το πιο δύσκολο στάδιο και εκεί το άτομο θα χρειαστεί στήριξη είτε φιλική είτε επαγγελματική. Επίσης, σε αυτό το στάδιο το άτομο θα πρέπει να είναι ευγενικό με τον εαυτό του, να τον επιβραβεύει και να μην εγκαταλείπει μπροστά σε πισωγυρίσματα και δυσκολίες.
- Συντήρηση: Στο στάδιο της συντήρησης, το άτομο σταθεροποιεί τις νέες συνήθειες μέσω της επανάληψης, ενώ συγχρόνως μαθαίνει να διαχειρίζεται τα πισωγυρίσματα ως μέρος μιας επιτυχούς μόνιμης αλλαγής. Εδώ το άτομο θα χρειαστεί συναισθηματική στήριξη και ένα υποστηρικτικό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον.
- Υποτροπή: To στάδιο της υποτροπής και του πισωγυρίσματος σε παλιές καταστάσεις ή συνήθειες είναι ένα κρίσιμο στάδιο από το οποίο θα περάσει ένα ποσοστό των ατόμων που επιχειρούν μια αλλαγή. Είναι το στάδιο στο οποίο αρκετοί άνθρωποι απογοητεύονται και υποχωρούν. Είναι και η υποτροπή όμως μέρος της διαδικασίας της αλλαγής και θα πρέπει να μη μας αποθαρρύνει.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ο άνθρωπος αλλάζει μόνο όταν το θέλει ο ίδιος πραγματικά και αφού συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της αλλαγής. Αλλάζει με μικρά βήματα κάθε φορά με υπομονή, επιμονή, αυτοπεποίθηση και εστίαση στο στόχο.
Για να λαμβανεις τα καλύτερα άρθρα μας στο email σου, γράψου στο Newsletter μας.
Διάβασε ακόμα:
Τα 5 στοιχεία που σε βοηθούν να σκεφτείς και να δράσεις πιο αποτελεσματικά