Με τον όρο “άγχος” καταλαβαίνουμε τη δυσάρεστη ανησυχία και την ταραχή που νιώθουμε σε μια ποικιλία προκλήσεων της ζωής. Αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα πιο σύνθετο φαινόμενο που δεν περιέχει μόνο συνιστώσες δυσλειτουργίας, δηλαδή επιβαρύνσεις για την ποιότητα της ζωής μας. Υπάρχουν αρκετές διαδεδομένες αντιλήψεις γύρω από το άγχος που δεν εξυπηρετούν την πραγματική κατανόησή του.
1. Μια ζωή χωρίς άγχος είναι καλύτερη
Το άγχος είναι μία θεμελιώδης συγκινησιακή κατάσταση, εντελώς έμφυτη στον άνθρωπο και σε άλλα είδη, που εκδηλώνεται από μία προβλεπόμενη λειτουργία στον οργανισμό μας, «μάχης ή φυγής», που αποσκοπεί στην προστασία μας από όλες τις δυνητικές απειλές που αναδύονται στο περιβάλλον μας. Αν δεν υπήρχε αυτή η λειτουργία, θα είμασταν πολύ ευάλωτοι απέναντι σε κάθε κακό ενδεχόμενο. Για παράδειγμα, δεν θα «πεταγόμασταν» μακριά, τη στιγμή που θα αντιλαμβανόμασταν ότι έρχεται ένα αυτοκίνητο κατά πάνω μας.
Ορισμένες συνιστώσες του άγχους αποκτούν χαρακτήρες προβλήματος και προσδιορίζουν κλινικές διαγνώσεις όταν το άγχος διαρκεί για πολύ περισσότερο χρόνο από όσο οι ίδιες οι απειλές. Τότε, το άγχος μπορεί να εκτείνεται προς το μέλλον, να διαχέεται ακαθόριστα σε πολλά ερεθίσματα και να διαμορφώνονται μοτίβα επαναλαμβανόμενων σκέψεων και συμπεριφορών που αναπαράγουν συναισθήματα φόβου ή ανησυχίας και σωματικά συμπτώματα και ανατροφοδοτούνται από αυτά τα συναισθήματα.
2. Θα πρέπει να προστατεύετε τα παιδιά από το άγχος
Εφόσον το άγχος είναι μία προβλεπόμενη λειτουργία, η προσπάθεια να προστατεύουμε τα παιδιά από την εμπειρία του άγχους είναι αδόκιμη και άστοχη, γιατί έτσι τα παιδιά δεν μαθαίνουν να διαχειρίζονται το άγχος. Είναι περισσότερο ωφέλιμη η βοήθειά μας στην κατεύθυνση της σωστής διαχείρισης του άγχους που παράγει η καθημερινή λειτουργία των παιδιών στη ζωή.
Για παράδειγμα, μπορούμε να μάθουμε στα παιδιά πως να οργανώνουν το διάβασμά τους σωστά ώστε να μην αγχώνονται πριν από ένα διαγώνισμα, αντί να διαβάζουμε εμείς για εκείνα προετοιμάζοντάς τα με «έτοιμες» απαντήσεις για το διαγώνισμα που θα μπορούσαν απλά να αποστηθίσουν.
3. Οι διακοπές θεραπεύουν την επαγγελματική εξουθένωση (burnout)
Μακάρι να ήταν τόσο εύκολο. Η αλλαγή παραστάσεων και η απομάκρυνση από συνεχή ερεθίσματα άγχους είναι μεν χρήσιμη, αλλά δεν είναι αρκετή. Επιστρέφοντας στην εργασία μας, επιστρέφει και το άγχος μας από τις διακοπές του. Είναι σκόπιμο να έχουμε πάντα υπόψη μας ότι μπορούμε να βελτιώσουμε την ψυχική μας κατάσταση αντιμετωπίζοντας αυτό που νιώθουμε, παρά αποφεύγοντας τις αιτίες για αυτό που νιώθουμε. Για παράδειγμα, μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για την εργασία μας, να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε τον ύπνο ή τη διατροφή μας και να εμπλουτίσουμε την εμπειρία της ζωής μας με νέα, ευχάριστα ενδιαφέροντα που θα μπορούσαν να δώσουν ένα καινούριο νόημα σε όλα.
4. “Απλά προσπαθήστε να μην το σκέφτεστε”
Αδύνατον! Η επιστημονική έρευνα και η απλή πρακτική εμπειρία, μας μαθαίνουν ότι όσο περισσότερο προσπαθούμε να μη σκεφτόμαστε κάτι που απασχολεί τη σκέψη μας, τόσο περισσότερο αυτό κατακλύζει το μυαλό μας. Για παράδειγμα, δοκιμάστε συνειδητά να μη σκέφτεστε τι μέρα έχουμε σήμερα. Όσο και να το προσπαθήσετε, είναι αδύνατον να το ξεχάσετε. Πολύ περισσότερο δε, αν προσπαθήσετε να βγάλετε από το μυαλό σας έναν «φουσκωμένο» λογαριασμό της ΔΕΗ που σας προκαλεί απελπισία, τόσο περισσότερο θα τον σκέφτεστε μετά.
Ωστόσο, μπορείτε να ανακουφίσετε το άγχος σκεπτόμενοι εναλλακτικές και πρακτικές λύσεις στα προβλήματα. Πιστέψτε με, πάντα υπάρχουν λύσεις! Και είναι σφάλμα να ξοδεύουμε όλη μας την ενέργεια αναμασώντας το θεωρητικό αδιέξοδο. Για παράδειγμα, σκεφτείτε έναν διακανονισμό για τον «φουσκωμένο» λογαριασμό και επιτρέψτε στον εαυτό σας να βρει ηρεμία με αυτή τη λύση.
5. Το άγχος βοηθά τους ανθρώπους να εργάζονται ταχύτερα και καλύτερα
Μολονότι αυτή είναι μια αρκετά κοινή πεποίθηση, δεν είναι καθόλου σωστή. Δεν πρέπει να συγχέουμε την υπερένταση που νιώθουμε στο άγχος, με ενέργεια που θα μπορούσε να λειτουργεί ως καύσιμο για να τα καταφέρουμε καλύτερα. Το άγχος που δεν ελέγχεται – γιατί δεν το διαχειριζόμαστε επαρκώς -, απλά διασπά την προσοχή μας και στην πραγματικότητα μειώνει την απόδοσή μας.
6. Η ονυχοφαγία είναι απλά μια κακή συνήθεια
Η ονυχοφαγία, όπως και η ρινοτιλεξομανία (σκάλισμα της μύτης) και η τριχοτιλλομανία, είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που εγκαθίστανται στο έδαφος του διάχυτου άγχους με υπολογίσιμα αποτελέσματα στην υγεία. Για παράδειγμα, εμπεριέχουν τον κίνδυνο μολύνσεων και αλλοίωσης της εμφάνισής μας, που με τη σειρά τους όχι απλά συμβάλλουν στο άγχος αλλά προσθέτουν καινούργια ψυχική πίεση.
7. Το αλκοόλ σας βοηθάει να χαλαρώσετε
Η χρήση αλκοόλ είναι, δυστυχώς, το σύνηθες και πρόσκαιρο αντίδοτο σε κάθε δυσφορία, ενώ μπορούν να έχουν τον ίδιο ρόλο «αυτοθεραπείας» και άλλες ουσιες ή φαρμάκα, όπως τα ηρεμιστικά. Μολονότι όλα αυτά μπορεί μεν να λειτουργούν ως παυσίπονα, δεν αποτελούν πραγματικές θεραπείες. Ανακουφίζουν μόνο προσωρινά αλλά καθυστερούν την γνήσια και ουσιαστική θεραπεία. Ακόμη, περιπλέκουν περισσότερο το άγχος μέσω σύνθετων βιολογικών επιδράσεων στον οργανισμό και επιβαρύνουν την ψυχική υγεία συνολικά και μακροπρόθεσμα.
8. Το άγχος είναι πάντα κακό
Το άγχος είναι φίλος μας. Όπως ανέφερα παραπάνω, η μεγάλη αλήθεια του άγχους είναι ότι μας προφυλάσσει από απειλές κάθε είδους. Στο άγχος οφείλουμε την εγρήγορσή μας. Έχουμε κάθε λόγο να σκεφτόμαστε το άγχος ως μία σπουδαία δεξιότητά μας υπέρ της επιβίωσής μας. Το «πρόβλημα», λοιπόν, δεν είναι το άγχος, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε και διαχειριζόμαστε τα ερεθίσματά του.
9. Το φαγητό ηρεμεί το άγχος
Ισχύει εδώ ό,τι προείπα και για τις άλλες αυτοθεραπείες, όπως το αλκοόλ. Το φαγητό μπορεί να μας ηρεμεί βραχυπρόθεσμα, γιατί είναι συνδεδεμένο με το συναίσθημα της φροντίδας και της στοργής, ήδη από την πρώτο γάλα της μητέρας μας, αλλά ενδέχεται να μας οδηγεί σε υπερφαγικά επεισόδια που προκαλούν ενοχές και έτσι δημιουργούν πρόσθετη ανησυχία.
Έχουμε κάθε λόγο να υιοθετήσουμε σταθερά μία ισορροπημένη διατροφή κατά το πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας. Με αυτό τον τρόπο θα νιώσουμε ότι αγαπάμε και φροντίζουμε τον εαυτό μας με τον πιο ουσιαστικό τρόπο. Πολύ περισσότερο όμως, η ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή συμβάλλει στον έλεγχο του άγχους μέσω βιολογικών μηχανισμών. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε σήμερα, ότι οι διαταραχές στο εντερικό μικροβίωμα συνδέονται με μια ποικιλία διαταραχών στην ψυχική λειτουργία.
10. Το μετατραυματικό άγχος αφορά μόνο ανθρώπους από εμπόλεμες περιοχές του κόσμου ή επιζήσαντες από τραγικά γεγονότα
Το μετατραυματικό άγχος είναι μια μορφή δυσλειτουργικού άγχους που ταλαιπωρεί πάρα πολλούς ανθρώπους, για παράδειγμα με αισθήματα φόβου ή αγωνίας από αναβιώσεις δυσάρεστων περιστάσεων (επαναλαμβανόμενη ανάκληση στη μνήμη, «σαν να το ξαναζούμε»). Αυτές οι μνήμες αφορούν σε γεγονότα ενδοοικογενειακής βίας – ακόμα και σε σοβαρούς καυγάδες -, τροχαία ατυχήματα, σημαντικές αποτυχίες και σε οτιδήποτε άλλο που δεν καταφέραμε να μεταβολίσουμε, δηλαδή να το επεξεργαστούμε με συνειδητή σκέψη ώστε να το ξεπεράσουμε, αντί να το αναβάλουμε ή να το αποφεύγουμε.
Συμπερασματικά
Το «πρόβλημα» δεν είναι το άγχος, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε και διαχειριζόμαστε τα ερεθίσματά του.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ:
- Δημήτρης Παπαδημητριάδης, Μικρή Εισαγωγή στο “Άγχος”. Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2021.
Αρχική δημοσίευση από τον Δημήτρη Παπαδημητριάδη στο fotinigeorgiou.gr.