Κύριε Παπαγεωργίου, αρχικά να ξεκινήσουμε με το τι εννοούμε με τον όρο Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Θα ξεκινήσω λέγοντας πως και μόνον το ότι βάζουμε τον όρο “διαταραχή” σημαίνει ότι είναι κάτι που μας ταράζει και μας εμποδίζει να νιώθουμε ευτυχισμένοι.
Διαταραχή σημαίνει πως δεν είναι κάτι καλό για τον ψυχισμό και αυτό το τονίζω για όσους θεωρούν τους ίδιους τους ψυχαναγκασμούς απλώς ένα σύμπτωμα που “δεν πειράζει και τόσο”. Όχι, είναι κάτι παραπάνω και είναι κάτι ξεκάθαρα αρνητικό.
Με απλά λόγια, πρόκειται για ανεπιθύμητες επαναλαμβανόμενες και ενοχλητικές σκέψεις που μας τυραννούν. Επιπλέον, είναι και πράξεις που τις ακολουθούν στο ίδιο αυτό το τρίπτυχο (ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες και ενοχλητικές για εμάς). Αυτή είναι η βασική απάντηση στο τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.
Οι ανεπιθύμητες σκέψεις μας δημιουργούν άγχος. Και προκειμένου να το μειώσουμε στον ψυχισμό μας (δηλαδή σαν ως αμυντική συμπεριφορά), παράγουμε αυτόματα κάποιες τελετουργικές συμπεριφορές δηλαδή δικές μας τελετουργίες, που έχουν σκοπό να μειώσουν το άγχος που έχει παραχθεί.
Τότε καταλήγουμε να μετράμε, να επαναλαμβάνουμε, να κάνουμε χειρονομίες, να κάνουμε χειρονομίες σε επαναλήψεις, να λέμε ψαλμούς, ευχολόγια και να επικαλούμαστε μεταφυσικά στοιχεία προκειμένου να προστατευτούμε από τις κακές σκέψεις.
Αυτά γίνονται σε τόσο μεγάλο βαθμό που τελικά χαλούν την ποιότητα της ζωής μας, για αυτό το λόγο εξάλλου τα λέμε και διαταραχή.
Υπάρχουν στοιχεία / δεδομένα αναφορικά με τα ποσοστά που εκδηλώνεται μία τέτοιου είδους διαταραχή στο γενικό πληθυσμό;
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή εκδηλώνεται στο περίπου 2 με 3% στον γενικό πληθυσμό. Επομένως, ως επίσημη διάγνωση υπολογίζουμε πως θα μπορούσε να την πάρει αν την ζητήσει ως επιβεβαίωση) περίπου ο ένας στους 40 ανθρώπους. Κι αν τυχόν σας ακούγεται λίγο, σας διαβεβαιώ πως δεν είναι.
Αναφερθήκατε προηγουμένως στο άγχος. Θέλω να μας πείτε τι ρόλο παίζει ο φόβος στους ιδεοψυχαναγκασμούς και συγκεκριμένα ο εσωτερικός φόβος.
Θέλω να τονίσω και κάτι που είναι πολύ βασικό αλλά ακριβώς δείχνει και τη ρίζα του προβλήματος: είπαμε, οι ιδεοψυχαναγκασμοί προκαλούνται από κάποιο άγχος. Να έχουμε υπόψη πάντως πως το άγχος είναι το εξωτερικό κομμάτι (το προς τους άλλους). Αυτό που κυριαρχεί μέσα μας είναι το βαθύ εσωτερικό αίσθημα φόβου, συνεπώς έχει μεγάλη σημασία να θυμόμαστε ότι μιλάμε για έναν έντονο εσωτερικευμένο φόβο για “κάτι”.
Οι ιδεοψυχαναγκασμοί δεν είναι απλώς μία συμπεριφορά που μας ταλαιπωρεί: είναι παραπομπή σε ένα βαθύτερο φόβο. Θα το πω με άλλα λόγια: οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις (που είπαμε είναι ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες, ενοχλητικές) παράγουν άγχος το οποίο προσπαθούμε οι ίδιοι να καταπολεμήσουμε με καταναγκασμούς (δηλαδή επαναλαμβανόμενες τελετουργικές συμπεριφορές που μειώνουν το άγχος μας). Αν αυτό το θεωρήσουμε σαν μία “τραμπάλα”, η ρίζα της τραμπάλας, εκεί που εδράζεται δηλαδή η τραμπάλα, είναι το βαθύ συναίσθημα που είναι πάντα ο φόβος και προς τα εκεί πρέπει να κατευθυνθούμε για μία ριζική θεραπεία.
Υπάρχουν παράγοντες που οδηγούν στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Έχουν μελετηθεί παράγοντες και “εκ γενετής” δηλαδή κληρονομικοί και παράγοντες που αποκτούμε στη διάρκεια της ζωής μας δηλαδή επίκτητοι. Έχει βρεθεί ότι υπάρχει μέτριος έως μικρός βαθμός στην κληρονομικότητα, άρα, οι ιδεοψυχαναγκασμοί πρόκειται κυρίως για ένα επίκτητο φαινόμενο. Με άλλα λόγια όταν και όπου μας συμβαίνει (με κάποιον τρόπο ασυνείδητο βεβαίως) το επιλέξαμε για να καθησυχάσουμε το άγχος μας από κάποιο βαθύτερο φόβο.
Οι ιδεοψυχαναγκασμοι είναι δυσλειτουργικό φαινόμενο, δεν είναι κάτι που το επιλέγουμε για “καλό μας”. Και όσοι πιστεύουν κάτι τέτοιο, κάνουν λάθος. Η ψυχαναλυτική θέση πάντως, είναι πως οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι ένας τρόπος ψυχικής άμυνας σε έναν τέτοιο βαθύτερο φόβο που πρέπει να αναλυθεί.
Υπάρχει συσχετισμός της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής με την ευφυΐα;
Αυτή είναι πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Σε όποιο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και σε επαγγελματικές περιπτώσεις που ανταμείβουν την εκμάθηση, την επανάληψη και την απόδοση πάνω σε υπάρχουσες γνώσεις, οι ιδεοψυχαναγκαστικοί χαρακτήρες (είτε μαθητών είτε εργαζομένων) αποδίδουν καλύτερα από τους μη ψυχαναγκαστικούς.
Αυτό οφείλεται στο ότι είναι πιο οργανωμένοι πιο τακτικοί, άρα έχουν πιο προσαρμοσμένη συμπεριφορά στο ίδιο το σύστημα σπουδών ή εργασίας που αναμένει από αυτούς. Με απλά λόγια, οι ιδεοψυχαναγκαστικοί, ναι φαίνονται ευφυέστεροι. Και συχνά βεβαίως ανταμείβονται και για αυτό περισσότερο από τους άλλους, άρα μπορεί να πει κάποιος πως δικαιώνονται για την διαταραχή τους.
Όμως σε καταστάσεις όπως λέμε αδόμητες, δηλαδή καταστάσεις χωρίς συγκεκριμένη δομή (άρα σε καταστάσεις που κυριαρχεί το αναπάντεχο και το απρόσμενο), οι ιδεοψυχαναγκασμοί “φρενάρουν” πολύ την δημιουργικότητα και την εύρεση λύσεων, ακόμα και την δημιουργία καταστάσεων αποφυγής από κάποια τραγωδία ή δυστυχία…
Να σας το πω ίσως πιο παραστατικά: σε καταστάσεις σύγκρουσης, μάχης, πολέμου, καταστροφών, επιδημίας, οικογενειακών κρίσεων, σε οτιδήποτε ξεσπά στη ζωή μας ως απρόσμενο και αναπάντεχο (και η ζωή φέρνει πολλά τέτοια δυστυχώς…) οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι αρνητικός παράγοντας και δεν μας βοηθούν.
Αυτό βεβαίως σημαίνει πως και οι ιδεοψυχαναγκαστικοί ταλαιπωρούνται αλλά και αποτυγχάνουν περισσότερο και αποτυγχάνουν ευκολότερα. Σε αυτές τις περιπτώσεις αποδεικνύονται λιγότερο ευφυείς… Είναι σαν η διαταραχή, κυριολεκτικά, να τους αποσπά τόση ψυχική ενέργεια που τους αφήνει πολύ λιγότερη ενέργεια διαθέσιμη να χειριστούν το αναπάντεχο πρόβλημα που προκύπτει. Θα προσθέσω μία απλή κουβέντα: σε καταστάσεις κρίσεων μην βάζετε ιδεοψυχαναγκαστικούς για εύρεση λύσεων, θα τις κάνουν χειρότερες. Οι ιδεοψυχαναγκαστικοί είναι εξαιρετικοί στην διαχείριση ύστερα, αφού βρεθεί η διέξοδος.
Υπάρχουν θετικά αν ένα άτομο πάσχει από τέτοιου είδους διαταραχή;
Να θυμάστε πως και μόνο η χρήση της λέξης διαταραχή σημαίνει πως δεν το θεωρούμε κάτι καλό. Άρα και δεν το συστήνουμε ως επιλογή σε όποιους επιλέξουν να την κάνουν.
Τώρα όσοι την έχουν “πάθει”, να ξέρουν πως όταν μείνει αθεράπευτη δυστυχώς σύντομα επιφέρει, στην χρονιότητά της (δηλαδή με την διατήρησή της στον χρόνο) σε συνύπαρξη πολλών άλλων προβλημάτων, με τα κυριότερα να είναι: η κατάθλιψη, οι καταχρήσεις σε ουσίες ως προσπάθεια κατευνασμού του άγχους και έντονα διαταραγμένες σχέσεις με τους οικείους (συνεργάτες, συντρόφους, τέκνα).
Υπάρχουν πάντως και θετικά στα οποία μάλιστα πολλοί δίνουν σημασία μεγαλύτερη. Τα θετικά είναι πως ως εργαζόμενοι θα ανταμειφθούν μάλλον ευκολότερα και περισσότερο σε συστήματα (είτε σπουδών είτε επαγγελματικά) που με κάποιον τρόπο το επιβραβεύουν αυτό. Επίσης θετικό είναι ότι ζουν μία οργανωμένη ζωή, άρα σε ένα τεράστιο ποσοστό χρόνου στη ζωή τους θα θεωρούν πως ζουν καλά. Αρκεί βέβαια να σταθούν τυχεροί και η ζωή να μην τους επιφέρει πολλά αναπάντεχα και απρόσμενα, όπως είναι οι χωρισμοί, οι απογοητεύσεις, οι χρεοκοπίες, οι απώλειες, οι εντάσεις σχέσεων.
Το επίσης θετικό είναι πως ως άνθρωποι είναι σημαντικά πιο προβλέψιμοι στους άλλους, άρα όσοι καταφέρνουν να κρατούν την διαταραχή αυτή σε χαμηλό επίπεδο (ώστε να μην ενοχλούνται πολύ οι συνεργάτες και οι σύντροφοι) είναι σίγουρα πιο αγαπητοί από τους υπόλοιπους. Με απλά λόγια, οι “λίγο” ψυχαναγκαστικοί είναι συχνότερα αυτοί που χαρακτηρίζουμε “καλά παιδιά”, εννοώντας τους ήσυχους, τους οργανωμένους, τους τακτικούς απέναντι μας.
Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής & επόπτης επιστημονικού προσωπικού στη Ψυχική Φροντίδα. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας. Παρότι έχει λάβει αρχικά Συστημική εκπαίδευση, πλέον τον ελκύει η προσέγγιση Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (Relational Psychoanalysis). Έχει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση και παροχή συμβουλών σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαρακτηρολογικές δυσλειτουργίες. Έχει συνιδρύσει την εταιρεία “Ψυχική Φροντίδα ΙΚΕ” (www.psychikifrontida.gr) και μεταξύ άλλων συμβουλεύει με εποπτικό ρόλο τούς επιστημονικούς συνεργάτες της “Ψυχικής Φροντίδας”. Η πλούσια εμπειρία του τον οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης οργανωμένης μονάδας παροχής ψυχικής φροντίδας κατ’ οίκον στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Group Analytic Society International και International Association for Relational Psychoanalysis & Psychotherapy (IARPP) – ΗΠΑ.
Για να λαμβανεις τα καλύτερα άρθρα μας στο email σου, γράψου στο Newsletter μας.
Διάβασε ακόμα:
Χρήσιμες συμβουλές για την προστασία της ψυχικής και σωματικής υγείας