Στα επόμενα 3 λεπτά θα μάθεις:
-Γιατί όταν έχουμε πολλές επιλογές, δεν μπορούμε να αποφασίσουμε.
-Γιατί δημιουργούμε υψηλές προσδοκίες.
Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η ύπαρξη επιλογών είναι συνώνυμη με την ελευθερία. Είναι τοποθετημένη στο υψηλότερο επίπεδο των αξιών επάνω στις οποίες έχουμε δομήσει τον πολιτισμό μας. Αν όμως έχουμε σαν γνώμονα το να είναι οι πολίτες της κοινωνίας μας ευτυχισμένοι, ίσως να χρειαζόταν να επανεξετάσουμε την αξία αυτή.
Ο λόγος είναι ότι η διαθεσιμότητα πολλών επιλογών δημιουργεί αρκετές και σημαντικές παρενέργειες.
Η ύπαρξη πολλών επιλογών οδηγεί σε παράλυση
Μπαίνεις σε ένα σούπερ μάρκετ και θέλεις να πάρεις μια σάλτσα σαλάτας. Στα ράφια υπάρχουν τουλάχιστον 100 τα οποία θα μπορούσες να αγοράσεις. Είναι πολύ πιθανό η ύπαρξη τόσων επιλογών να σε αγχώσει τόσο πολύ ώστε να αναβάλεις την αγορά σου. «Πώς να διαλέξω τώρα. Ασ’ το καλύτερα» είναι μια σκέψη που κυριαρχεί.
Πράγματι, σε μια έρευνα εξέτασαν τα ποσοστά των υπαλλήλων οι οποίοι επέλεγαν ένα αμοιβαίο κεφάλαιο για να τοποθετήσουν τη σύνταξή τους. O εργοδότης έδινε μια επιλογή αμοιβαίων και θα επένδυε ισόποσο χρηματικό ποσό στο αμοιβαίο που θα επέλεγε ο υπάλληλος. Όσο μεγαλύτερος αριθμός αμοιβαίων κεφαλαίων ήταν διαθέσιμος για τον κάθε υπάλληλο ώστε να επιλέξει, τόσο μεγαλύτερο ήταν το ποσοστό των υπαλλήλων το οποίο ανέβαλε τη διαδικασία επιλογής.
Γιατί όσο πιο πολλά τα αμοιβαία τόσο πιο αγχωτική και πολύπλοκη η διαδικασία του να επιλέξεις. Όπως όταν πας σε ένα εστιατόριο με μεγάλο κατάλογο.
Η ύπαρξη πολλών επιλογών, επομένως, μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση και στο παράδειγμα του πειράματος οδήγησε και σε πραγματικά διαφυγόντα κέρδη για τους υπαλλήλους αυτούς.
Ελευθερία δεn σημαίνει ευτυχία
Ακόμα και όταν με κάποιο τρόπο καταφέρουμε να διαλέξουμε κάτι, είναι πολύ πιθανό να είμαστε λιγότερο ευχαριστημένοι από ό,τι θα ήμασταν αν είχαμε λιγότερες επιλογές. Υπάρχουν τρεις λόγοι γι αυτό:
1. Το κόστος ευκαιρίας
Η ικανοποίηση που αντλούμε από τις επιλογές μας προκύπτει συνήθως μέσω σύγκρισης με άλλες διαθέσιμες επιλογές.
Όταν, λοιπόν, υπάρχουν πολλές διαθέσιμες επιλογές τότε είναι εύκολο να φανταστούμε ωραία ή θετικά στοιχεία των επιλογών που αποκλείσαμε. «Τα άλλα γυαλιά δεν είχαν ωραίο φακό αλλά είχαν ένα κλικ πιο γυαλιστερό σκελετό που μου άρεσε». Αυτός ο αποκλεισμός των άλλων διαθέσιμων επιλογών μπορεί να αυξήσει τη δυσφορία που θα μας προκαλεί η επιλογή που κάναμε. Διότι πάντα όταν επιλέγουμε κάτι, εξ ορισμού αποκλείουμε κάτι άλλο.
Η ικανοποίηση που αντλούμε από τις επιλογές μας προκύπτει συνήθως μέσω σύγκρισης με άλλες διαθέσιμες επιλογές.
Αν θέλουμε να διαλέξουμε ένα σύντροφο και πιστεύουμε ότι υπάρχει πληθώρα επιλογών εκεί έξω (όπως συμβαίνει στο περιβάλλον που τα Social Media και το Tinder δημιουργούν), τότε είναι φυσικό και αυτονόητο ότι αυτομάτως θα υπάρχει κάποιος εκεί έξω λίγο πιο γυμνασμένος, πιο στυλάτος, με λίγο περισσότερο χιούμορ ή που να του αρέσει περισσότερο η φύση, κλπ, τον οποίο θα αποκλείσουμε επιλέγοντας. «Ναι, καλός ο Κώστας, δε λέω, αλλά ο Γιάννης διαβάζει περισσότερο λογοτεχνία» αυτόματα σκεφτόμαστε.
Και αυτό μπορεί να μας αποσυντονίσει και να μας μειώσει την ικανοποίηση που εκείνος που θα επιλέξουμε για σύντροφο μπορεί να μας προσφέρει. Ακόμα και αν πρόκειται για έναν πολύ καλό σύντροφο!
2. Δημιουργία υψηλών προσδοκιών
Όταν υπάρχουν πολλές διαθέσιμες επιλογές τότε είναι πολύ εύκολο να φανταζόμαστε ότι μια από αυτές θα είναι η τέλεια για μας.
Είναι πολύ εύκολο να φανταζόμαστε ότι θα υπάρχει το τέλειο αυτοκίνητο ή ο τέλειος σύντροφος ή το τέλειο σπίτι ή το τέλειο μπλουζάκι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργούμε πολύ υψηλές προσδοκίες τις οποίες κανένα μπλουζάκι ή κανένας σύντροφος δεν μπορεί να εκπληρώσει. Αναπόφευκτα, η επιλογή μας έχει μεγάλες πιθανότητες να μας απογοητεύσει.
Είναι γνωστό, εξάλλου, πως οι χαμηλές προσδοκίες είναι η συνταγή της ευτυχίας.
H ύπαρξη πολλών επιλογών σημαίνει ότι θα κάνουμε μάλλον καλύτερη επιλογή από ό,τι αν είχαμε λιγότερες, αλλά παραδόξως θα είμαστε λιγότερο ικανοποιημένοι από αυτή.
Αυτό συμβαίνει διότι είναι πολύ απίθανο να εκπλαγούμε θετικά, καθώς έχουμε θέσει τόσο υψηλές προσδοκίες. Αντίθετα, αν δε μας δοθεί επιλογή πολλών και διαφορετικών ενδυμάτων για παράδειγμα και μας υποχρεώσουν να φοράμε μια στολή μετά από λίγο μπορεί να τη συνηθίσουμε και να μας αρέσει κιόλας (εντάξει δεν είναι τόσο όμορφη αλλά έχει βολικές τσέπες…).
3. Η αυτοκατηγορία για τη λάθος επιλογή
Αν πας σε μια ταβέρνα και έχει μόνο πέντε πιάτα, τότε ακόμα και αν δε σου αρέσει, μάλλον θα πεις: «Ε, τι να κάνουμε. Δεν είχε και πολλές επιλογές. Δε φταίω εγώ. Το κατάστημα φταίει.»
Αν όμως έχει πενήντα πιάτα, τότε αν δε σου αρέσει αυτό που τρως, θα σκεφτείς: «Εγώ φταίω που δεν πήρα το σωστό! Έπρεπε να είχα παραγγείλει τους πετροσωλήνες…»
Αν θεωρείς ότι υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι σύντροφοι εκεί έξω και αυτός που επέλεξες δε σου αρέσει, τότε είναι ξεκάθαρο ότι εσύ φταις που δεν επέλεξες «σωστά». Με τόση διαθεσιμότητα δεν υπάρχει εσωτερική δικαιολογία για μια «αποτυχημένη» επιλογή. Έπρεπε να έχεις βρει τον κατάλληλο ή καλύτερο…
Συμπέρασμα
Πριν την καραντίνα σκεφτόμασταν, που θα βγω, τι να φορέσω, με ποιους να βγω, πώς θα προλάβω να τους δω όλους…. Αγχωνόμασταν, πιθανώς με τη σκέψη να τα προλάβουμε να τα κάνουμε όλα. Υποφέραμε από FOMO (fear of missing out – φόβος να μη χάσουμε όμορφες στιγμές).
Τώρα άλλαξαν όλα. Η γνώση ότι δεν υπάρχουν πλέον άλλες επιλογές, μετατρέπει την επιλογή Μένουμε Σπίτι πολύ πιο υποφερτή από ό,τι θα ήταν αν όντως μπορούσαμε να βγούμε, αλλά μέναμε μέσα. Ίσως να την κάνει μέχρι και ιδιαίτερα ευχάριστη για πολλούς.
Όσοι, λοιπόν, διεκδικούμε με πάθος την ελευθερία μέσω της ύπαρξης πολλών επιλογών, ας αναρωτηθούμε μήπως σε ορισμένες περιπτώσεις οι πολλές επιλογές είναι η αιτία που θυσιάζουμε την ευτυχία…