Όλη μου τη ζωή, έχω εμμονή με το χρόνο.
Και τώρα, καθώς η πανδημία έχει αναστατώσει τη ρουτίνα μας και μας έχει αναγκάσει να κάνουμε μια παύση, όλοι είναι εμμονικοί με το χρόνο. Ο χρόνος έχει γίνει δημοφιλές ζήτημα συζήτησης με τις αναζητήσεις για το “τι μέρα είναι σήμερα” να έχουν κορυφωθεί διαδικτυακά. Κι ενώ η αίσθηση του χρόνου μοιάζει διαστρεβλωμένη, στην πραγματικότητα βιώνουμε τον χρόνο μη γραμμικά, όπως τον περιγράφουν οι φυσικοί-με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον να συμβαδίζουν.
Όπως ο φυσικός Paul Davies έγραψε στο Scientific American, αν και πολλοί από εμάς νιώθουμε ότι ο χρόνος κυλά, μας πλησιάζει και μετά μας αφήνει, στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει: “Οι φυσικοί προτιμούν να σκέφτονται τον χρόνο απλωμένο σε όλη του την ολότητα – ένα χρονικό πεδίο, ανάλογο με το χωρικό πεδίο, με τα παρελθοντικά και τα μελλοντικά γεγονότα τοποθετημένα μαζί.”
Η Melanie Rudd, Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο University of Houston, που μελετά την αντίληψη του χρόνου, εξηγεί: “Έχουμε αυτό το αντικειμενικό οικοδόμημα του χρόνου, που μετράται από ρολόγια και ημερολόγια. Αλλά δεν λέει όλη την ιστορία.” Αυτό οφείλεται, όπως η Arielle Pardes έγραψε στο Wired, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της συλλογικής αβεβαιότητας για το πότε θα τελειώσει και τι βρίσκεται στην άλλη πλευρά. “Ο χρόνος στον κορονοϊό δεν έχει κλίμακα. Ο χρόνος αντιπροσωπεύει όλα όσα δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Αυτό οφείλεται τόσο στην ταχύτητα με την οποία αλλάζουν τόσα πράγματα, όσο και στο βάρος όλων όσα μένουν ακριβώς ίδια. Φοβόμαστε ότι αυτό δε θα τελειώσει ποτέ. Φοβόμαστε ότι θα τελειώσει σύντομα.”
Ακούγεται οικείο;
Παρόλο που αυτή η παύση είναι γεμάτη κοινωνικές, οικονομικές και υγειονομικές προκλήσεις, η μεταβαλλόμενη σχέση μας με τον χρόνο αποτελεί επίσης και μια ευκαιρία. Όπως ο Carl Honoré, συγγραφέας του In Praise of Slowness, ο οποίος αποκαλείται ο νονός του Slow Movement,” γράφει, “Ας μη σπαταλήσουμε αυτή τη στιγμή επιβεβλημένης επιβράδυνσης.” Επιπροσθέτως, η εκτίμηση της φυλετικής δικαιοσύνης οδήγησε σε μια ανανεωμένη έμφαση στη σκέψη, στη μελέτη και την ακρόαση, που απαιτούν την απομάκρυνση από τον φρενήρη, ραγδαίο τρόπο ζωής μας, όπου δεν υπήρχε χρόνος για σκέψη ή μελέτη που δεν συνδέεται με τη δουλειά μας και όπου δεν είχαμε χρόνο για να ακούσουμε.
Οπότε, η αρχιτεκτονική του τρόπου που ζούμε τη ζωή μας είχε διακαή ανάγκη για ανανέωση και επανόρθωση εδώ και καιρό. Επειδή οι αξίες μας δεν εναρμονίζονταν με τον τρόπο που ζούσαμε. Και η ανάγκη να τις συμφιλιώσουμε είναι επιτακτική. Στην απολογία του Πλάτωνα, ο Σωκράτης προσδιορίζει ως αποστολή της ζωής του να αφυπνίσει τους Αθηναίους σχετικά με την ύψιστη σημασία του να ακούν την ψυχή τους. Το διαχρονικό ισχυρισμό του ότι το να συνδεθούμε με τον εαυτό μας είναι ο μόνος τρόπος για όλους μας να ευημερήσουμε πραγματικά.
Οι ερευνητές έχουν δημιουργήσει έναν όρο για την αίσθηση που είχαμε, πριν τον κορονοϊό, ότι δεν είχαμε χρόνο να κάνουμε τίποτα ονομάζοντάς τον “λιμός του χρόνου”. Κάθε μέρα που κοιτάμε τα ρολόγια μας μοιάζει λες και είναι πιο αργά από όσο νομίζουμε. Ο Dr. Seuss το είπε πολύ ωραία: “Πώς πήγε τόσο αργά τόσο σύντομα;”
Ο λιμός του χρόνου έχει πολύ αληθινές συνέπειες, από αυξημένο στρες μέχρι μειωμένη ικανοποίηση από τη ζωή. Πάσχουμε από την επιδημία που ονομάζει ο James Gleick στο βιβλίο του Faster: The Acceleration of Just About Everything “η αρρώστια της βιασύνης”: οι υπολογιστές μας, οι ταινίες μας, η ερωτική μας ζωή, οι προσευχές μας -όλα κινούνται πιο γρήγορα από ποτέ. Και όσο γεμίζουμε τη ζωή μας με συσκευές και στρατηγικές που μας γλιτώνουν χρόνο, τόσο πιο βιαστικοί νιώθουμε.”
Όταν ζούμε μια ζωή με τον διαρκή λιμό του χρόνου και την αρρώστια της βιασύνης, στερούμαστε την ικανότητα να κατανοήσουμε την ιστορία μας και να συμπονούμε τους αλλοδαπούς συναδέλφους μας που έχουν μια τελείως διαφορετική εμπειρία ζωής. Επίσης, στερούμαστε τη δυνατότητα να βιώσουμε το θαύμα, την αίσθηση απόλαυσης των μυστηρίων του σύμπαντος, καθώς και τα καθημερινά τυχαία γεγονότα και θαύματα που γεμίζουν τη ζωή μας. Αυτές οι ανακαλύψεις και διαπιστώσεις ήταν μία από τις θετικές πλευρές της καραντίνας, από τη μαγειρική μέχρι το διάβασμα και την κηπουρική.
Η ευκαιρία μας, καθώς κινούμαστε προς τη νέα κανονικότητα, είναι να αποκομίσουμε μαθήματα από την πανδημία και να αναμορφώσουμε τη σχέση μας με το χρόνο, ώστε να τον ελέγχουμε εμείς κι όχι το αντίστροφο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ξεχάσουμε τις φιλοδοξίες μας, ότι θα είμαστε λιγότερο αποδοτικοί ή ότι δε θα κάνουμε τίποτα, όχι καθόλου. Αλλά σημαίνει ότι θα βιώνουμε τον χρόνο διαφορετικά, ώστε να μην νιώθουμε πιεσμένοι συνεχώς και αδικαιολόγητα αγχωμένοι. Όπως ο Honoré γράφει στο In Praise of Slowness, “Η ταχύτητα μπορεί να είναι διασκεδαστική, παραγωγική και ισχυρή και θα ήμασταν πιο φτωχοί χωρίς αυτήν. Αυτό που χρειάζεται ο κόσμος και προσφέρει το κίνημα slow movement είναι μια μέση λύση, μια συνταγή για να παντρέψουμε την όμορφη ζωή με το δυναμισμό της εποχής της πληροφόρησης. Το μυστικό είναι η ισορροπία: αντί να τα κάνεις όλα πιο γρήγορα, κάνε τα όλα στη σωστή ταχύτητα. Μερικές φορές γρήγορα. Μερικές φορές αργά. Μερικές φορές ενδιάμεσα. “
Τότε έρχεται η επαναφόρτιση. Όταν χτίζουμε ενσυνείδητα τις στιγμές μας μέσα στη μέρα μας για να επαναφορτιστούμε και να ανανεωθούμε, βελτιώνουμε την ποιότητα του χρόνου μας κι αυτό μας κάνει περισσότερο παρόντες, πιο παραγωγικούς και πιο ικανούς να συγκεντρωθούμε και να βάλουμε σε προτεραιότητα ό,τι αξίζει περισσότερο.
Επίσης αυξάνουμε τις πιθανότητες να πετύχουμε τον “πλούτο χρόνο”, την άλλη πλευρά του “λιμού χρόνου”. Κάποιοι άνθρωποι είναι εκ φύσεως πλούσιοι από χρόνο. Η μητέρα μου, για παράδειγμα. Για την ακρίβεια, όταν επρόκειτο για χρόνο, ήταν πάμπλουτη. Ζούσε κάθε μέρα σαν παιδί, στο παρόν, σταματώντας κυριολεκτικά για να μυρίσει τα τριαντάφυλλα.
Δυστυχώς, είμαι η απόδειξη ότι ο πλούτος του χρόνου δεν κληροδοτείται. Αλλά αν δεν γεννήθηκες έτσι, μπορείς να κάνεις κάποια πράγματα για να πάρεις το χρόνο με το μέρος σου. Έρευνες έχουν δείξει ότι, όπως έγραψε ο Keith O’Brien, “Μικρές πράξεις, απλά συναισθήματα, όπως το δέος κι ακόμα και απροσδόκητα μέτρα, όπως η αφιέρωση χρόνου στους άλλους,” μπορούν να μας κάνουν πιο πλούσιους. Η Jennifer Aaker, μια Καθηγήτρια business στο Stanford, το υποστηρίζει στη μελέτη της για την αντίληψη των ανθρώπων για το χρόνο: “δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι που ένιωσαν λιγότερο ανυπόμονοι,” αναφέρει, “αλλά ανέφεραν αυξημένη υποκειμενική ευεξία…Για την ακρίβεια ένιωθαν καλύτερα στη ζωή τους.”
Ένα άλλο δώρο της ζωής στην καραντίνα ήταν η έκρηξη σοφίας για το χρόνο. Από έρευνες και άρθρα μέχρι tweets και memes, αποτελεί πλέον ένα ξεχωριστό είδος. Όπως ο Carlo Rovelli, ένα θεωρητικός φυσικός στο Aix-Marseille University, έγραψε, η πανδημία ρίχνει φως σε κάτι που συνήθως επιλέγουμε να μη βλέπουμε: τη συντομία και την ευθραυστότητα της ζωής μας. Δεν είμαστε οι κυρίαρχοι του κόσμου, δεν είμαστε αθάνατοι, είμαστε, όπως πάντα, φύλλα στον φθινοπωρινό άνεμο.
Όποτε κι αν αναδυθούμε από την πανδημία, θα είναι η απόλυτη ευκαιρία να επανεκκινήσουμε, να αποκτήσουμε μια βαθύτερη και πιο ακριβή κατανόηση του συστήματος της φυλετικής ανισότητας στην ιστορία μας και μια πιο ικανοποιητική σχέση με το χρόνο.