Στα επόμενα 5 λεπτά θα μάθεις:

-Ποιοί τύποι ανθρώπων πέφτουν πιο συχνά θύματα συναισθηματικής κακοποίησης.

-Γιατί η έξοδος από μια σχέση συναισθηματικής κακοποίησης είναι τόσο δύσκολη.


Τον ή την αγαπάς για ένα εκατομμύριο λόγους και δεν θέλω να ακούσω ποιοι είναι αυτοί (γιατί έτσι κι αλλιώς σε πιστεύω). Ζείτε μια καλή ζωούλα μαζί (θα μπορούσε να είναι και καλύτερη, παραδέξου το). Και βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι κανείς δεν σε αγαπά όσο εκείνος ή εκείνη, όμως, ουπς σε αυτό το σημείο θα σου κάνω μια κάπως δύσκολη ερώτηση: πόσο σίγουρος ή σίγουρη είσαι για αυτό; Μήπως τόσο ώστε να αγνοείς ή να μη βλέπεις καθαρά ότι σε ελέγχει υπερβολικά, σε επικρίνει πολύ συχνά ή σε παραμελεί συστηματικά; Ξέρω τι θα μου πεις: έχει άλλα καλά. Κι εδώ κάπου σε προκαλώ να το αναλύσουμε μαζί μέσα από τη συζήτηση που έκανα με τον ψυχοδυναμικό ψυχολόγο Γιώργο Παπαγεωργίου για τη συναισθηματική κακοποίηση. Μην εγκαταλείψεις το κείμενο, επειδή νομίζεις ότι η λέξη “κακοποίηση” δεν σε αφορά. Και να μην αφορά εσένα εξάλλου, σίγουρα αφορά κάποιον που γνωρίζεις ή αγαπάς, μιας και τα θύματα συναισθηματικής κακοποίησης είναι περισσότερα από όσα νομίζεις. Γιατί δυστυχώς το χειρότερο με τη συναισθηματική κακοποίηση είναι ότι πολλοί είναι εκείνοι που δεν καταλαβαίνουν ότι τη βιώνουν. Σου συνιστώ, λοιπόν, να διαβάσεις παρακάτω. 

Κύριε Παπαγεωργίου, τι εννοείτε όταν λέτε ότι κάποιοι δεν καταλαβαίνουν ότι κακοποιούνται συναισθηματικά;

Πολλές φορές μπορεί να έχουμε πέσει θύματα συναισθηματικής κακοποίησης, που μάλιστα μπορεί να έχει διαρκέσει χρόνια, και να μην το έχουμε πολυκαταλάβει. 

Ίσως αυτό να γίνεται επειδή δεν γνωρίζουμε καν τι είναι συναισθηματική κακοποίηση. Το πρώτο και κυριότερο, λοιπόν, είναι να καταλάβει κάποιος τι ακριβώς είναι η συναισθηματική κακοποίηση, για να μπορέσει να αντιληφθεί αν αποτελεί θύμα της. Συναισθηματική κακοποίηση είναι ακριβώς η προσπάθεια που κάνει κάποιος να ελέγξει τη ζωή μας, χρησιμοποιώντας τα συναισθήματά μας. Δεν σχετίζεται με τη σωματική βία. Συναισθηματική είναι η κακοποίηση χωρίς την άμεση χρήση σωματικής βίας, δηλαδή δεν υπάρχει ξυλοδαρμός, δεν υπάρχει βιασμός ή εξαναγκασμός σε σεξουαλικές πράξεις και δεν υπάρχει χρήση άμεσων απειλών π.χ. επίδειξη μαχαιριού, ζώνης, σφίξιμο, τσιμπιές, προσέγγιση για χειροδικία. Άρα, δεν μιλάμε για περιστατικό βιασμού ή ξυλοδαρμού, γεγονότα που ακριβώς επειδή είναι εξαιρετικά τραγικά, είναι απολύτως συγκεκριμένα, οπότε προσδιορίζονται και ανακαλούνται εύκολα για νοητική επεξεργασία. Η συναισθηματική κακοποίηση είναι πολύ πιο “ομιχλώδης”, συχνά υπαρκτή, αλλά και συγκεχυμένη μέσα σε μία καθημερινότητα αναφοράς. 

Εντάξει… θα μας δώσετε ένα πρώτο σημάδι συναισθηματικής κακοποίησης για να βγούμε από την ομίχλη; 

Η συναισθηματική κακοποίηση ξεκινάει πάντα με την απλούστερη μορφή, όπως λέει κι ο ορισμός της: είναι η εκπομπή περιφρόνησης. 

Θέλετε να πείτε ότι, αν κάποιος με περιφρονεί, αυτό ισοδυναμεί με συναισθηματική κακοποίηση;

Κακοποιημένος είναι αυτός που δέχεται περιφρόνηση, προσέξετε όμως, όπως την ορίζει ο ίδιος (την περιφρόνηση) για τον εαυτό του. Αυτό από μόνο του είναι υποκειμενική παράμετρος… επειδή άλλοι άνθρωποι ανέχονται κάποια περιφρόνηση, όμως άλλοι ούτε την παραμικρή περιφρόνηση. Θα γίνω όμως πιο συγκεκριμένος. Όπως την προσεγγίζω, η συναισθηματική κακοποίηση έχει 4 κύρια σημεία: περιφρόνηση, επίρριψη ευθυνών ή επίκριση, καλλιέργεια ενοχών και παραμέληση (έλλειψη φροντίδας).

Συναισθηματική κακοποίηση είναι ακριβώς η προσπάθεια που κάνει κάποιος να ελέγξει τη ζωή μας, χρησιμοποιώντας τα συναισθήματά μας.

Κύριε Παπαγεωργίου, ξέρετε σε πολύχρονους γάμους… οι σύντροφοι κουράζονται, θεωρώ λογικό να συμβαίνουν πού και πού αυτά ή κάποια από αυτά… Θέλετε να γίνετε πιο συγκεκριμένος, παραθέτοντας κάποια παραδείγματα; 

Σίγουρα δεν αναφέρομαι στο πού και πού, αλλά στο συστηματικό. Θα γίνω όμως πιο συγκεκριμένος. Όπως εξήγησα, σε ό,τι αφορά την περιφρόνηση είναι υποκειμενικό μέγεθος και εξαρτάται από το πώς το αντιλαμβάνεται αυτός ή αυτή που το δέχεται. Ως παράδειγμα, για κάποιες ευαίσθητες γυναίκες περιφρόνηση είναι σε ένα εστιατόριο να παραγγέλνει ο σύζυγος για αυτές χωρίς να τις ρωτήσει. Σε άλλες περιπτώσεις, περιφρόνηση μπορεί να είναι ένα διαρκές επιτιμητικό, περιφρονητικό βλέμμα από την σύντροφό σου, ενώ σε βλέπουν τρίτοι.

Η επίρριψη ευθυνών, από την άλλη, είναι το να σε κατηγορούν πάντα με άμεσο λόγο και αποκλειστικά, ενώ δεν είσαι πραγματικά υπαίτιος για κάτι. Ένα παράδειγμα, με κάτι απλό: αντί να ρωτάει ο σύζυγος “Πού είναι ο φορτιστής”, να σε ρωτάει “Μα πού έβαλες το φορτιστή!”. Κι αυτό να γίνεται δεκάδες φορές μέσα σε μία μέρα.

Και φανταστείτε αυτή τη συμπεριφορά να επεκτείνεται σε πολύ πιο επώδυνα ζητήματα από έναν απλό φορτιστή.

Η καλλιέργεια ενοχών από την άλλη μπορεί να γίνεται με φράσεις που ξεκινούν από “γιατί δεν”… Γιατί δεν έκανες αυτό; Γιατί δεν έκανες εκείνο;  Είναι φράσεις που σκοπό έχουν την έκθεση σε ένα διαρκές ” έφταιξες, έφταιξες”…

 Θέλετε να μου πείτε κι ένα παράδειγμα παραμέλησης;

Η παραμέληση είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο, επειδή στην ουσία είναι η παθητική επιθετικότητα του να ΜΗΝ κάνουν κάτι για σένα, ενώ σου αναλογεί ή και το άξιζες. Να θυμάσαι ότι η παραμέληση είναι ύπουλη, μπορεί να μην την καταλάβεις αμέσως, αλλά, όταν συμβαίνει, έχει μεγάλο αντίκτυπο σε μια σχέση, αφού ισοδυναμεί με εγκατάλειψη. 

Για παράδειγμα, ένα “Μπράβο” ή “Καλά έκανες” που δεν ακούς ποτέ, ένα χάδι ή δώρο που δεν παίρνεις, ένας θαυμασμός που δεν εισπράττεις μέσα από μια επιβεβαίωση “Τι καλά που τα κατάφερες” ή μία ερώτηση ενδιαφέροντος “εσύ τι θα ήθελες”. 

Ή να μη σου λέει ποτέ πόσο όμορφη (όμορφος) και έξυπνη (έξυπνος) είσαι;

Ναι… κι αυτό. Υπάρχει πάντως και κάποιο άλλο σημάδι για να καταλάβεις αν ζεις με κάποιον που σε εξουσιάζει συναισθηματικά. Συχνά ζητάει την αποκλειστικότητα ως προς εσένα. Για να το πετύχει αυτό, του “φταίνε” όλοι οι υπόλοιποι, οι οποίοι τάχα θέλουν να μπουν ανάμεσά σας. Λέει πως θέλουν να σας χωρίσουν, θέλουν το κακό σας, και άλλες τέτοιες μπλόφες. Προκειμένου να πετύχει αυτή την απομάκρυνση των άλλων, ο κακοποιητής συχνά μπορεί να γλυκαίνει τη συμπεριφορά του για λίγο και συχνά μειώνει και τις ειρωνείες του μπροστά σε τρίτους.

Θα επανέλθω στην πιο σκληρή συμπεριφορά. Γιατί κάποιος να περιφρονεί, κατηγορεί ή παραμελεί κάποιον; Ιδιαίτερα, όταν αυτός ο κάποιος είναι ο σύντροφός του με τον οποίο έχει επιλέξει να ζει; 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι θέμα εξουσίας. Στόχος είναι να αναγκάσει αυτόν που δέχεται την περιφρόνηση να υποταχθεί ψυχολογικά. Υποταγή ψυχική σημαίνει να νιώσει αυτός ή αυτή που δέχεται τη συναισθηματική κακοποίηση, τιποτένια, μηδαμινά, ανάξια … με τελικό σκοπό να μπορεί ο άλλος να τον/τη χειριστεί ευκολότερα, αφού θα έχει (μέσω της περιφρόνησης και απαξίωσης που έχει εισπράξει) πολύ χαμηλή αυτο-αξία. Το θύμα της συναισθηματικής κακοποίησης, δηλαδή, δίνει πολύ χαμηλή αξία στον εαυτό του, με αποτέλεσμα να καταλήξει πολύ πιο εύκολα να συμπεριφερθεί όπως εξαρχής ο κακοποιητής του επιθυμεί.

Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ανέχονται αυτή την απαξιωτική συμπεριφορά;

Πρώτα πρώτα, οι όχι πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους. Έπειτα, όσοι από ανατροφή είχαν δεχθεί αυτόματα στη ζωή τους μια τέτοια συμπεριφορά π.χ. από τους γονείς τους. Θα προσθέσω και κάτι άλλο. Είναι πιο συχνά γυναίκες τα άτομα αυτά και μάλιστα εξαρτητικοί τύποι ως προσωπικότητες.

Η παραμέληση είναι ύπουλη, μπορεί να μην την καταλάβεις αμέσως, αλλά, όταν συμβαίνει, έχει μεγάλο αντίκτυπο σε μια σχέση, αφού ισοδυναμεί με εγκατάλειψη. 

Τι ισχύει για τους εξαρτητικούς τύπους;

Κάποιοι άνθρωποι είναι αυτό που λέμε εξαρτητικές προσωπικότητες και έχουν την τάση να κάνουν σχέσεις εξάρτησης με τους εκάστοτε συντρόφους τους.  Έχει παρατηρηθεί ότι αυτά τα άτομα μοιάζουν σαν να χρειάζονται την κακοποίηση (Προσοχή! Δεν εννοώ ότι τους “αξίζει” κάτι τέτοιο), για να επιβεβαιώνουν την εξάρτησή τους.

Φυσικά, δεν δικαιολογείται η κακοποίηση, αλλά φαίνεται ότι αυτά τα άτομα είναι ψυχολογικά προετοιμασμένα για αυτήν, κι ας μην το ξέρουν συνειδητά. Συνήθως είναι γυναίκες. Αυτές οι γυναίκες σε επίπεδο συμπεριφοράς δεν έχουν καλή εικόνα για τον εαυτό τους, οπότε και δέχονται εχθρικές επιθέσεις, δηλαδή υβριστικές φράσεις τού στυλ “είσαι χαζή” ή “είσαι ανόητη”, χωρίς να αγανακτούν τόσο όσο θα έπρεπε. Επίσης, όταν αυτό συμβαίνει συστηματικά, το άτομο που δέχεται τη συναισθηματική κακοποίηση αρχίζει και πιστεύει ότι όντως φταίει εκείνο που προκάλεσε την έλλειψη φροντίδας.

Με άλλα λόγια, εισέρχεται σε μία θέση όπου το να τον παραμελούν είναι επειδή υποσυνείδητα πιστεύει ότι του αξίζει, αφού έχει φταίξει για κάτι. Αυτό δεν είναι κάτι που το παθαίνουν όλοι οι άνθρωποι. Το παθαίνουν ειδικότερα αυτοί που έχουν μία μεγάλη προδιάθεση, από τον τρόπο που μεγάλωσαν, να δέχονται τις ενοχές ως κάτι που τους αξίζει.

Πόσο εύκολο είναι να φύγει κάποιος από μία τέτοια σχέση;  

 Όταν κάποιος υφίσταται συναισθηματική κακοποίηση, ακόμα κι αν δεν το έχει συνειδητοποιήσει, πραγματικά καταστρέφεται η ψυχολογία του. Για πολλούς ανθρώπους δεν είναι καθόλου εύκολο να ξεφύγουν από μία κακοποιητική σχέση. Πολλοί γάμοι κρατιούνται από ανάγκη κοινωνική, επειδή το κακοποιημένο θύμα αρνείται να κάνει τη δική του μικρή προσωπική επανάσταση και να ξεφύγει.

Δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει αυτός που κακοποιεί τον άλλον συναισθηματικά;

Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι υπάρχουν σοβαρές μελέτες που δείχνουν γενικά ότι οι “τραμπούκοι” ζούνε μια ζωή με πραγματική δυστυχία και για τους ίδιους κι όχι μόνο για τα θύματά τους. Το δεύτερο που θέλω να τονίσω είναι ότι κάποιος που κακοποιεί δεν αλλάζει σχεδόν ποτέ, άρα πρέπει το θύμα να φύγει ή να ξεφύγει. Σε αυτή την περίπτωση, για να συνεχίσει τη συμβίωση κάποιος μαζί του, χρειάζεται πρώτα να ενδυναμωθεί, δηλαδή να του μειώσουμε τις ενοχές κι αυτό δεν μπορεί κανείς να το κάνει μόνος του. Χρειάζεται ειδικός. Να τονίσω ότι δεν υπάρχουν μόνο στα ζευγάρια σχέσεις συναισθηματικής κακοποίησης. Μπορεί να υπάρχουν και στις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, ακόμα κι όταν πια αυτά είναι ενήλικες. Μπορεί επίσης να υπάρχουν στις σχέσεις εργαζομένων και εργοδοτών. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ψυχολόγος θα υποδείξει τρόπους να μπαίνουν όρια, ώστε η επίπτωση μιας παγιωμένης συναισθηματικής κακοποίησης να γίνει μικρότερη έως αμελητέα. Πρέπει να πούμε τέλος πως αρκετοί άνθρωποι δεν είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν οι ίδιοι τη ζωή τους, και χωρίς ειδικό μπαίνουν εύκολα σε ένα ανακυκλωμένο δρόμο επανάληψης.  

Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής & επόπτης επιστημονικού προσωπικού στη Ψυχική Φροντίδα. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας. Παρότι έχει λάβει αρχικά Συστημική εκπαίδευση, πλέον τον ελκύει η προσέγγιση Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (Relational Psychoanalysis). Έχει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση και παροχή συμβουλών σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαρακτηρολογικές δυσλειτουργίες. Έχει συνιδρύσει την εταιρεία “Ψυχική Φροντίδα ΙΚΕ” (www.psychikifrontida.gr) και μεταξύ άλλων συμβουλεύει με εποπτικό ρόλο τούς επιστημονικούς συνεργάτες της “Ψυχικής Φροντίδας”. Η πλούσια εμπειρία του τον οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης οργανωμένης μονάδας παροχής ψυχικής φροντίδας κατ’ οίκον στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Group Analytic Society International και International Association for Relational Psychoanalysis & Psychotherapy (IARPP) – ΗΠΑ.

Διάβασε ακόμα:

“Μαύρο Πρόβατο”: Γεννιέσαι ή Γίνεσαι;

30 Ερωτήσεις Στον Γιώργο Παπαγεωργίου Για Την Οριακή Διαταραχή

Author(s)

  • Φλώρα Κασσαβέτη

    Δημοσιογράφος Υγείας και Ευεξίας

    Η Φλώρα Κασσαβέτη είναι δημοσιογράφος υγείας ευεξίας. Υπήρξε Αρχισυντάκτρια στο περιοδικό Forma και περιοδικό Παιδί και Νέοι Γονείς και στα site Τhriveglobal.gr και Bestofyou.gr του Ομίλου Αntenna.